قیمت گذاری آب آبیاری و اثربخشی آن در مناطق مختلف استان بوشهر

در تحقیق حاضر، در راستای مقابله با بحران کمبود آب کشاورزی و خشکسالی در استان بوشهر، مدیریت تقاضای آب از طریق قیمت­گذاری آن مطالعه شد. بدین منظور داده­های مربوط به منابع آبهای سطحی و زیرزمینی در مناطق مختلف استان بوشهر از طرق اسنادی و تکمیل پرسشنامه جمع­آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که قیمت تمام شده هر مترمکعب آب شبکه آبیاری دشت دالکی ۳۸ ، ایستگاه پمپاژ دالکی ۵۲/۳، سد انحرافی شبکه آبیاری شبانکاره ۴۴/۵۴ ، سد انحرافی سرقنات و شبکه آبیاری دالکی ۴۲/۹۳ ، سد انحرافی و شبکه آبیاری اهرم ۱۲۴/۴۲ و سد رئیس­علی دلواری ۸۹/۰۲ ریال است.  در مورد آبهای زیرزمینی استان، قیمت تمام شده هر مترمکعب آبهای زیرزمینی در سیستم آبیاری غرقابی معادل ۸۴/۹۳  و در سیستم قطره­ای به دلیل هزینه تجهیزات بیشتر معادل ۱۳۱/۶۳ ریال بدست آمد. از سوی دیگر، ارزش اقتصادی آب یا درآمدی که کشاورزان از بکارگیری یک واحد آب اضافی بدست آورده­اند در مناطق مختلف استان عبارتست از: ۱) در دشتستان ارزش اقتصادی آب در فصل بهار در بازه [۲۳۲۸ ، ۱۷۸]، تابستان در بازه [۵۴۹ ، ۳۶۴] و پاییز و زمستان در بازه [۱۸۰۲ ، ۲۱۰] ریال قرار دارد. ۲) نتیجه کلی که از مطالعه آب آبیاری در منطقه جم می­توان گرفت این است که بسته به بالا یا پایین بودن درجه ریسک گریزی زارعین، بازدهی هر متر مکعب آب اضافی، در بازه گسترده ۹۳.۶ ریال تا ۱۹۸۹۳ ریال قرار دارد. ۳) در منطقه تنگستان، در سناریوهای مختلف قیمت های سایه­ای (ارزش اقتصادی) متفاوت برای آب کشاورزی بدست آمد. در مدل برنامه­ریزی خطی ساده که در آن نه محدودیت ریسک وجود دارد و نه محدودیت تناوب زراعی، الگویی بدست می­آید که بالاترین بازدهی و بالاترین قیمت سایه­ ای (۵۴۵۰ ریال) را برای مزرعه رقم می­زند و ارزش اقتصادی آب برای یک زارع ریسک گریز معادل ۳۱۷ ریال بدست آمد. ۴) نتایج مطالعه عوامل موثر بر تولید خرما در منطقه آبپخش دشتستان نشان داد که هر ساعت آب اضافی که به یک هکتار باغ داده شود معادل ۸۰۶۴۲ ریال بازدهی اقتصادی دارد، در حالی که به ازای تحویل هر ساعت آب در هکتار معادل ۵/۱۶۱۸۷ ریال از زارعین اخذ شده است. بنابراین، ارزش اقتصادی آب برای باغداران حدود ۵ برابر هزینه­ای است که برای آن می­پردازند. دیگر اینکه آب­بهای دریافتی از باغدارن از قیمت تمام شده آب هم کمتر بوده و حدود نصف آن است. نتایج بدست آمده در تمامی مناطق مورد مطالعه نشان می­دهد که بازدهی نهایی یا ارزش اقتصادی هر واحد آب اضافی برای کشاورزان به مراتب بیشتر از هزینه­ ای است که آنها برای آب آبیاری می ­پردازند و این مطابق نتایجی است که در تحقیقات پیشین در زمینه قیمت­ گذاری آب بدست آمده است. از سوی دیگر در مورد آبهای سطحی توصیه کاهش برداشت از منابع روانه موجود توسط کشاورزان صحیح نیست چون هر مقدار آب که از رودخانه­ها یا کانال ها برداشت نشود به دریا خواهد ریخت. در مورد آبهای زیرزمینی در بعضی موارد مانند دشتستان، نتایج نشان داد که تقاضا برای آب کم­کشش است؛ یعنی قیمت­گذاری آب و افزایش قیمت آن اثر قابل توجهی بر کاهش مصرف آن ندارد و در مورد مناطق دیگر نظیر جم، دشتی و تنگستان که تقاضای آب یک وضعیت باکشش را  بر اساس نمودارهای ارائه شده نشان می­دهد، در مورد زارعین ریسک گریز که اغلب خرده­پا هستند و سرمایه کمی در اختیار دارند، بازدهی نهایی آب آنها پایین است و تعیین قیمتی معقول سبب توقف فعالیت کشاورزی آنها می­گردد و از سوی دیگر در مورد کشاورزانی که توان مالی بالایی دارند ارزش اقتصادی آب برای آنها بسیار بالاست و تعیین قیمتی معقول تاثیری بر میزان مصرف آنها ندارد. نتیجه ­گیری کلی اینکه، قیمت­گذاری آب در نواحی مختلف استان بوشهر اغلب اثر بخش نیست. ولی به دلیل اینکه هزینه پرداختی توسط کشاورزان در اکثر مناطق کمتر از بازدهی آب و حتی قیمت تمام شده آن برای دولت است، امکان افزایش قیمت آب و ترغیب کشاورزان به تخصیص بهینه آن و از سوی دیگر تامین هزینه­های تعمیر و نگهداری زیرساختهای آب وجود دارد.