فاطمه قربانی پیرعلیدهی - گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
آزاده قربانی پیرعلیدهی - گروه علوم تربیتی و روان شناسی، دانشکده زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس، چالوس، ایران

سابقه و هدف: آبزی پروری به­ عنوان یک فعالیت کشاورزی است که می تواند در تامین نیازهای غذایی و سلامت جمعیت جهان نقش مهمی را ایفا کند. ولی این صنعت در استان گیلان با مشکل­ های محیط­زیستی گسترده­ای همچون استفاده­ی بیش از حد از هورمون­ ها و آنتی بیوتیک­ ها، استفاده از کودهای غیربهداشتی و استفاده ­ی بیش از حد از کود، رهاسازی پساب مزرعه­ های پرورش ماهی و برخوردار نبودن مزرعه ­ها از شناسنامه ­ی بهداشتی مواجه است که آن را به سوی ناپایداری سوق می­ دهند. سوالاتی که وجود دارد این است که چگونه می­ توان آبزی­پروران را به انجام رفتارهای متناسب با محیط­زیست تشویق کرد؟ چه عواملی در تشویق آبزی­ پروران و بر انجام رفتارهای محیط­زیست­گرایانه موثر هستند؟ بنابراین با تلفیق تئوری رفتار برنامه ­ریزی شده و مدل پذیرش فناوری دیویس که به بررسی عوامل موثر در انجام رفتار می­ پردازند، چارچوب نظری پژوهش برای بررسی عوامل موثر بر رفتار محیط­ زیست­ گرایانه ­ی آبزی ­پروران استان گیلان بیان شد. مواد و روش ­ها: پژوهش حاضر از نظر پارادایمی، کمی و از نظر هدف، کاربردی و از جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات، توصیفی- همبستگی و علی-  رابطه ­ای است. جامعه ­ی آماری پژوهش را دو گروه پرورش­ دهندگان ماهیان گرمابی (۵۸۳۰ نفر) و پرورش ­دهندگان ماهیان سردآبی استان (۲۰۰ نفر) تشکیل می ­دهند. از پرورش ­دهندگان ماهیان گرمابی ۳۵۳ نفر و از پرورش ­دهندگان ماهیان سردآبی ۱۲ نفر با استفاده از روش نمونه­ گیری تصادفی طبقه­ ای با انتساب متناسب به­ عنوان نمونه ­ی آماری انتخاب شدند. برای جمع ­آوری اطلاعات مورد نیاز، پرسشنامه­ ای محقق­ ساخته  در نه بخش تدوین شد. روایی پرسشنامه از طریق پانل متخصصان و پایایی آن با کمک آلفای کرونباخ تایید شد (۸۹.۰ ≥ α≥ ۰.۷۳). بمنظور تعیین اعتبار سازه و برازش مدل طراحی شده، از روش تحلیل عاملی تاییدی و مدل­ سازی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که متغیرهای به ­کار رفته در پژوهش، الگوی مناسبی برای بروز رفتار محیط­زیست­ گرایانه­ ی آبزی­ پروران استان گیلان هستند. عامل­ های فردی با درک مفید بودن و درک آسانی کاربرد، رابطه ­ی مثبتی را دارند. عامل ­های اجتماعی نیز با درک مفید بودن رابطه­ ی مثبت دارند اما با درک آسانی کاربرد رابطه ­ی منفی و معکوسی را دارند. درک مفید بودن و درک آسانی کاربرد با نگرش نسبت به آن رفتار رابطه­ ی مثبتی را دارند. همچنین درک مفید بودن با مقدار ضریب بتای بیشتر رابطه­ ی موثرتری را با نگرش نسبت به یک رفتار دارد. نگرش، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری درک شده بر قصد رفتاری و رفتار فرد موثر هستند. متغیر نگرش بیشترین رابطه­ ی مثبت را با قصد رفتاری دارد. درک مفید بودن به شکل مستقیم نیز با قصد رفتاری، رابطه­ ی مثبت و معنی­ داری را دارد. قصد رفتاری نیز با ضریب بتا ۷۸.۰ ارتباط مثبتی را با رفتار محیط­زیست ­گرایانه آبزی­ پروران استان دارد و این عامل در کنار کنترل رفتاری درک شده ۸۴ % از تغییرات رفتار را تبیین می کند. نتیجه­ گیری: نتایج همچنین نشان داد اگر فردی رفتار محیط­زیست ­گرایانه را مفید بداند و از سویی دیگر به­ کارگیری آن رفتار، آسان و قابل فهم نیز باشد در نتیجه موجب بهبود نگرش محیط­زیستی او نیز می ­شود. در مجموع بررسی مجدد دوره­ های برگزار شده و تجدید نظر در مطالب بیان شده و نحوه­ ی مناسب و مطلوب بیان مطالب باید مورد توجه مسئولان ترویجی شیلات استان قرار بگیرد. حمایت­ های تسهیلاتی و فنی می­ تواند موجب ایجاد حس استقلال و آزادی عمل در آبزی ­پروران بمنظور انجام رفتارهای محیط­زیست­ گرایانه شود.

رفتار محیط زیست گرایانه, نگرش محیط زیستی, آبزی پروری پایدار, الگوی پذیرش فناوری دیویس, تئوری رفتار برنامه ریزی شده