الهه قاسمی - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
علیرضا تاب - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
امانول رادیستی - گروه علوم کشاورزی و جنگل، دانشکده کشاورزی، دانشگاه توسکیا، ایتالیا

سابقه و هدف: گرد و خاک یک آلاینده جوی است که به ­عنوان یکی از عمده ترین مشکل­ های محیطی در نواحی مختلف جهان به ­شمار می رود. این پدیده بویژه در بخش های کشاورزی، سلامت و حمل و نقل مشکل ساز می ­باشد. پدیده گرد و خاک سالانه سبب مشکل ­های زیادی برای کشاورزی و سلامت انسان در ایران می شود به­ طوری که پرداختن به پیامدهای منفی این پدیده باید به ­طور ضروری مورد توجه قرار گیرد. از این رو، این آزمایش با هدف کمی سازی اثر گرد و خاک بر عملکرد و رشد لوبیا چیتی رقم کوشا و علف های هرز سلمه تره و سوروف و رقابت آن­ها انجام شد. مواد و روش ها: این آزمایش در قالب طرح سری های جانشینی، به ­صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در گلخانه دانشکده ی کشاورزی دانشگاه ایلام از ماه آبان تا اسفند سال ۱۳۹۶ انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار گرد و خاک به­ صورت مصنوعی و بدون گرد و خاک، دو نوع علف هرز باریک برگ (سوروف۱) و پهن برگ (سلمه تره۲) و پنج نسبت تراکمی لوبیا و علف هرز با روش جایگزینی با نسبت اختلاط (۱۰۰ درصد لوبیا)، (۷۵ درصد لوبیا + ۲۵ درصد علف هرز)، (۵۰ درصد لوبیا + ۵۰ درصد علف هرز)، (۲۵ درصد لوبیا + ۷۵ درصد علف هرز) و (۱۰۰ درصد علف هرز) بودند. در این پژوهش سرعت فتوسنتز، محتوی کلروفیل a، b و کل، کارتنوئید، عملکرد زیست توده گیاه زراعی، عملکرد زیست توده علف هرز و صفات زایشی شامل تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه لوبیا اندازه گیری شدند. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که سرعت فتوسنتز، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئید، تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، زیست توده و عملکرد دانه لوبیا و همچنین زیست توده علف های هرز به ­طور معنی داری تحت تاثیر تیمار گرد و خاک قرار می­ گیرند به ­طوری که اثرهای متقابل بین تیمار گرد و خاک، نوع علف هرز و نسبت های تراکمی بین لوبیا و علف های هرز برای تمام صفات اندازه گیری شده، اختلاف معنی داری از نظر آماری نشان داد. همچنین با افزایش نسبت تراکمی علف های هرز صفات لوبیا هم بیشتر تحت تاثیر علف های هرز قرار گرفته و این اثرها با اعمال تیمار گرد و خاک نیز تشدید گردید. گرد وخاک به­ طور متوسط سبب ۳۹.۷% کاهش عملکرد و ۵۲.۸% زیست توده لوبیا شد. عملکرد لوبیا در نسبت تراکمی ۵۰% در حالت رقابت با سلمه تره و در شرایط بدون گرد و خاک و با آن به ­ترتیب ۷.۸ و ۴.۷ گرم در بوته بود در حالی که میزان­ های یاد شده در حالت رقابت با سوروف به­ترتیب ۱۶.۹ و ۸.۴ گرم در بوته بود. از طرفی دیگر نتایج نشان داد که سوروف به­ عنوان علف هرز باریک برگ کمتر از سلمه تره به ­عنوان علف هرز پهن برگ تحت تاثیر پدیده گرد و خاک قرار می گیرد به ­طوری که کاهش زیست توده به ­دلیل گرد و خاک در سلمه تره و سوروف به ­ترتیب ۱۰.۶ و ۷.۱% درصد درمقایسه با تیمارهای بدون گرد و خاک بود. به ­طور کلی لوبیا بیشتر ازعلف های هرز تحت تاثیر پدیده گرد و خاک می­ گیرد. نتیجه گیری: رشد و عملکرد لوبیا به نحو معنی داری تحت تاثیر رقابت علف های هرز قرار گرفته و نیز اثر رقابتی علف هرز سلمه تره بیشتر از سوروف بوده است. همچنین پدیده گرد و خاک به ­طور معنی داری رشد لوبیا و علف های هرز سلمه تره و سورف را تحت تاثیر قرار می ­دهد ولی اثر آن روی علف هرز سلمه تره بیشتر از سوروف بوده است. دلیل آن ممکن است مربوط به مورفولوژی گیاه بوده باشد، به ­طوری که لوبیا و سلمه تره با دارا بودن برگ های پهن تر نسبت به سوروف میزان گرد و خاک بیشتری دریافت کرده باشند. بنابراین پدیده گرد و خاک سبب کاهش رشد و عملکرد گیاه زراعی شده و همچنین تعادل رقابتی بین گیاه زراعی و علف های هرز را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

علف هرز, رشد, گیاه زراعی, رقابت, آلاینده