افسانه یوسفی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
رضا میرزایی تالار پشتی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
فاطمه سادات آقامیر - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
جعفر نباتی - گروه پژوهشی بقولات، پژوهشکده علوم گیاهی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

سابقه و هدف: مشکل ­های اقتصادی ناشی از افزایش رو به رشد مصرف کودهای شیمیایی از یک­سو و مسئله­ های محیط زیستی مرتبط با مصرف غیر علمی این کودها از قبیل ایجاد آلودگی­ های آب و خاک، افت سطح حاصلخیری خاک و کاهش کیفیت فرآورده­ های گیاهی از سوی دیگر، زمینه­ های توجه بیشتر به کودهای زیستی را فراهم کرده است. برای کاهش آلودگی­ های محیط زیستی و آسیب­ های بوم­ شناختی ناشی از کاربرد کودهای شیمیایی باید از منبع­ ها و نهاده­ هایی استفاده کرد که افزون بر تامین نیازهای فعلی گیاه به پایداری سامانه ­های کشاورزی در بلند مدت نیز منجر شود. هدف این پژوهش، کاهش پیامدهای مخرب مواد شیمیایی در محصول ­های کشاورزی و کاهش هزینه با استفاده از تولید با تیمارهای کودهای زیستی (شامل باکتری­ های آزادزی نیتروژن و باکتری­ های حل­ کننده فسفات و پتاسیم) و اثر آن­ها بر عملکرد ماش بود .مواد و روش ­ها: به­ منظور بررسی اثر باکتری های آزاد کننده فسفات، پتاسیم و آزادزی تثبیت کننده نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد ماش، آزمایشی در سال زراعی ۱۳۹۶ در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به صورت فاکتوریل (۲*۶) در قالب طرح بلوک ­های کامل تصادفی، با دو توده ماش (دزفولی و هندی)، شش تیمار و سه تکرار اجرا شد. قبل از کاشت از عمق ۳۰ - ۰ سانتی متری خاک محل آزمایش، نمونه خاک مرکب تهیه شد و ویژگی­ های فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شد. در پایان فصل رشد، پس از رسیدگی فیزیولوژیک، برداشت از چهار ردیف میانی با حذف اثر حاشیه ­ای از سطح یک متر مربع انجام شد و صفاتی از قبیل ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، عملکرد دانه، عملکرد زیستی، سنجه برداشت و اجزای عملکرد شامل: تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، تعداد دانه در بوته و وزن صد دانه اندازه­ گیری شد.  نتایج و بحث: نتایج نشان داد بین عملکرد و اجزای عملکرد ماش و در تیمارهای مختلف کودهای زیستی اختلاف معنی­ دار وجود داشت. بیشترین عملکرد زیستی (۶۵۵۵ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد دانه (۱۵۵۸ کیلوگرم در هکتار) از توده ماش دزفولی به ­دست آمد و کمترین عملکرد زیستی و عملکرد دانه به ­ترتیب (۳۵۱۸ کیلوگرم در هکتار)، (۱۳۹۳ کیلوگرم در هکتار) در توده ماش هندی در تیمار شاهد مشاهده شد. نتایج نشان داد، کاربرد هم­زمان باکتری ­های آزادزی تثبیت کننده نیتروژن و باکتری­ های آزادکننده پتاسیم و فسفات، به ­دلیل افزایش دسترسی به عنصرهای غذایی که عاملی موثر در تحریک رشد و فتوسنتز گیاهان است، سبب بهبود شرایط برای رشد، تولید مواد فتوسنتزی و در نتیجه افزایش عملکرد در بوته ماش شد. نتیجه­ گیری: نتایج نشان داد، کاربرد هم­زمان باکتری­ های زیستی نه تنها عملکرد ماش را افزایش داد؛ بلکه سبب کاهش اثرهای منفی استفاده از کودهای شیمیایی در سیستم تولید محصول ­های کشاورزی نیز شد. ضرورت توجه به کودهای زیستی به ­عنوان رهیافت ­های کشاورزی بوم ­شناختی برای جلوگیری از آلودگی منبع ­های آب و خاک می­ باشند. در این راستا کاربرد کودهای زیستی از جمله راهبردهای دستیابی به هدف­ های کشاورزی بوم شناختی است.

کشاورزی بوم شناختی, کودهای زیستی, کودهای شیمیایی