بررسی مسمومیت زایی محیط زیستی آلاینده های فلزهای سنگین درمنطقه دگرسانی دوست بگلو، استان اردبیل

سابقه و هدف: اکسیداسیون زونهای کانی سازی شده سولفیددار طی فرآیند هوازدگی در اثر واکنشهای بیولوژیکی و شیمیایی تشدید شده و زهاب اسیدی (AMD) حاصله باعث آزادسازی و تحرک عناصر فلزی سمی و سنگین از سنگ مادر و تمرکز آن ها در محیط خاک یا آب می شود. روستای دوست­بگلو در ناحیه کوهستانی واقع در شمالغرب مشگین شهر، زمینهای زراعی مشرف بر زونهای دگرسانی گسترده ای را شامل است. مطالعات میدانی گویای این واقعیت می باشد که متاسفانه و بطور ویژه بیماری­های پوستی، کبد و همچنین سرطان در ساکنین این منطقه شیوع دارد. اهمیت آگاهی از میزان غنی شدگی فلزات سنگین در منابع خاک و پتانسیل بالای منطقه دوست بگلو برای کشت محصولات زراعی و باغی و ارتباط مستقیم این مساله با سلامت انسان لزوم انجام این پژوهش جهت ارزیابی میزان آلایندگی فلزات سنگین و شناسایی منابع احتمالی آن را آشکار می سازد. مواد و روش ها: در این پژوهش غلظت کل و زیست دسترس پذیری عناصر سنگین As، Cd، Cu، Cr، Pb، Sb، Ni و Zn در ۷۰ نمونه­ خاک­ سطحی توسط آنالیز ICP-MS مورد ارزیابی واقع شد. محاسبه میزان آلودگی نمونه­های خاک با استفاده از شاخص­های زمین زیست محیطی مختلفی شامل شاخص اصلاح شده ی درجه ی آلودگی، شاخص ریسک اکولوژیکی فلزات سنگین خاک، شاخص بار آلودگی و شاخص ترکیبی نمرو؛ رخداد آلودگی با اهمیت عناصر مذکور را بازگو می کند. نتایج و بحث: نتایج بدست آمده از شاخص mCd، در بیشتر نمونه ها درجه آلودگی بالایی از عناصر Cu، Cr، Cd، Pb، Sb، Ni، Zn و As را نشان می دهد. مقادیر بالای شاخص ریسک اکولوژیکی (تا حدود ۹/ ۲۰۷۶)، سطح خطر آلودگی جدی برخی نمونه ها را بازگو می کند. شاخص PLI در ۱۰ نمونه مقادیر ۱< PLI را داشت که بیانگر عدم آلودگی نمونه­های مذکور می­باشد ولی در بقیه نمونه ها، بارگذاری بالای آلودگی فلزات سنگین در خاک­ این منطقه دیده می شود. طبق شاخص نمرو، عناصر Cu، Pb، Sb و As و  Cd در رده­ی آلودگی زیاد قرار می­گیرند. تحلیل آماری داده ها و محاسبات ضریب همبستگی ، آنالیز خوشه­ای و آزمون PCA (چرخش واریمکس) گویای همبستگی مثبت و معنی­دار بین عناصری چون Pb با کروم، آرسنیک و آنتیموان؛ Ni با کروم، کادمیوم و روی و همبستگی منفی آن با آرسنیک بوده و چنین ارزیابی می شود که عناصر مذکور منشا مشابه و عمدتا زمین­زاد دارند.   نتیجه گیری: بر اساس نتایج شاخص های زمین زیست محیطی؛ هر ۸ عنصر مورد مطالعه، پتانسیل ریسک اکولوژیکی بالا و رخداد آلودگی قابل توجه در رسوب آبراهه و افق های سطحی خاک زراعی منطقه دوست بگلو را نشان می دهند.

کلیدواژه ها:

فلزات سنگین ، آلودگی ، شاخص زمین زیست محیطی ، ضریب همبستگی ، دوست بگلو