اولویت بندی طرح های مدیریتی مراتع در چارچوب مفهوم خدمات اکوسیستم: مطالعه موردی مراتع استان فارس
- سال انتشار: 1400
- محل انتشار: فصلنامه علوم محیطی، دوره: 19، شماره: 1
- کد COI اختصاصی: JR_SCJS-19-1_008
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 472
نویسندگان
گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
گروه اقتصاد کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورز ی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران
چکیده
سابقه و هدف: در سال های اخیر تخریب مراتع طیف وسیعی از خدمات اکوسیستم را برای میلیاردها نفر از مردم که معیشت آنها متکی به منابع طبیعی است، کاهش داده است. با اعمال مدیریت صحیح مراتع میتوان ظرفیت مراتع را برای بهره بردن از خدمات اکوسیستم تا چند برابر افزایش داد. الگوی غالب مدیریت مراتع، تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری است. این طرحها اگر به درستی انتخاب نشده و مبتنی بر بهبود خدمات اکوسیستمی مرتع صورت نگیرد، علاوه بر تشدید سیر نزولی مراتع، اتلاف سرمایهها را نیز به دنبال دارد. لذا با شناخت اثرات انواع روشهای مدیریتی بر کارکرد خدمات اکوسیستمی، میتوان نسبت به تغییر یا اصلاح الگوهای مدیریت مراتع اقدام نمود. در مطالعه حاضر با بهرهگیری از تحلیل چندمعیاره و در چارچوب تعریف خدمات اکوسیستمی مراتع، به رتبهبندی روشهای اصلاح مراتع در استان فارس پرداخته شد. مواد و روشها: از جمله عمده ترین عللی که مانع منظور کردن ارزش خدمات اکوسیستمی در محاسبات و سنجش های ارزیابی می شود، ناهمگونی واحدهای سنجش انواع ارزش، عدم امکان کمی کردن تمامی ارزش ها و مشکلات مربوط به تلفیق داده های کمی و کیفی است. لذا با توجه به توانایی های روش های تحلیل چند معیاره در تجزیه و تحلیل داده های نامتجانس، این روشها ابزار مناسبی برای فائق آمدن بر این مشکل و دستیابی به تصمیمات مستدل تر و آگاهانه تر می باشند. در مطالعه حاضر در مرحله اول برای تعیین وزن معیارها و شاخصها از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. سپس با استفاده از نتایج مرحله اول به عنوان ورودی نرمافزار PROMETHEE، رتبه بندی گزینه های اصلاح مرتع از نظر خدمات اکوسیستم با استفاده از تحلیل PROMETHEE II انجام گرفت. نتایج و بحث: با توجه به ادبیات موضوع و بحث با متخصصان در زمینه مرتع و محیط زیست، ۱۲ شاخص برای چهار دسته از خدمات اکوسیستم تعریف شد. پس از تعیین معیارها، با کاربرد روش تحلیل سلسهمراتبی وزن معیارها و شاخصها محاسبه شد. مقایسه زوجی معیارهای خدمات اکوسیستم حاکی از آن است که معیار خدمات تنظیمی و حمایتی با وزن ۰.۷۳۴ بیشترین اهمیت را نسبت به معیارهای خدمات تولیدی و فرهنگی را دارا میباشد. نتایج مقایسه زوجی شاخصهای خدمات فرهنگی اکوسیستم نشان داد که معیار تنوع زیستی اهمیت بسیار بالاتری نسبت به دو معیار زیبایی منظره و تفریح و اکوتوریسم دارد. نتایج مقایسه زوجی زیرمعیارهای شاخص های خدمات تولیدی اکوسیستم نشان داد ظرفیت چرا و سود تولیدات دامی به ترتیب با وزن نسبی ۰.۵۵۲ و ۰.۲۴۳ بالاترین اهمیت را در بین شاخص های خدمات تولیدی اکوسیستم دارا می باشند. همچنین شاخص توانایی منابع آب مرتعی با وزن قابل توجه ۰.۴۷۵ در رتبه اول تاثیرگذاری بر شاخص های خدمات تنظیمی و حمایتی اکوسیستم قرار دارد و شاخص جلوگیری از فرسایش خاک با وزن ۰.۳۵۲ رتبه دوم درجه اهمیت را دارد. وزن نهایی هر کدام از شاخصها از ضرب وزن نسبی معیارها در وزن نسبی شاخصها به دست آمد. در میان شاخص های خدمات اکوسیستم وزن منابع آب ۰.۳۵ است که بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است. پس از منابع آب، نقش اکوسیستم در جلوگیری از فرسایش خاک مهمترین شاخص ارزیابی شده است. سومین شاخصی که بیشترین وزن را به خود اختصاص داده است، تنوع زیستی است. پس از ورود دادهها در نرم افزار PROMETHEE نتایج نشان داد از میان گزینه های مختلف اصلاح مراتع، قرق در اولین رتبه قرار گرفته است. بنابراین طرح قرق مراتع بیشترین خدمات اکوسیستم را تامین میکند. ۱۱ شاخص اثر مثبت بر تعیین اولویت قرق داشته و تنها شاخصی که اثر منفی بر اولویت قرق داشته، دسترسی به منابع آب بوده است. به منظور اعتباردهی به نتایج حاصله، تحلیل حساسیت در سه سناریوی مختلف انجام شد. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد که با توجه به بحران آب و درجه اهمیت بالای این شاخص در خدمات اکوسیستم مراتع، اولویت گزینه های مرتعی به تغییرات در سایر شاخصها حساس نیست. نتیجه گیری: بر اساس نتایج، طرح قرق در مدیریت مراتع بیشترین خدمات اکوسیستم و طرح گیاهان دارویی کمترین خدمات اکوسیستم را تامین میکند. پس از قرق، اولویت با پروژههای آبی شامل اصلاح چشمهها و احداث آبگیر و غیره است. به منظور مدیریت بهتر مراتع در استان فارس و ضرورت لحاظ خدمات اکوسیستم در طرحهای مرتعداری میتوان با کاربرد روشهای تصمیمگیری چندمعیاره به نتایج معتبری دست یافت.کلیدواژه ها
خدمات اکوسیستم, مدیریت مرتع, تصمیم گیری چندمعیاره, PROMRTHEE, استان فارساطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.