ابوالقاسم امیراحمدی - استادیار گروه جغرافیا و سرپرست مرکز پژوهشی جغرافیایی و اجتماعی دانشگاه تربیت معلم سبزوار
زهره زارعی - کارشناسی ارشد ژئومورفولوژی و دبیر آموزش و پرورش سبزوار

در مناطق خشک و نیمه خشک، آب به عنوان مهمترین عنصر، نقش مهمی در شکل گیری و بقای سیستم های طبیعی، اقتصادی و اجتماعی دارد، بنابراین بررسی و شناخت منابع آب سطحی و زیرزمینی در این مناطق بسیار حائز اهمیت است که شهر سبزوار نیز ازاین امر مستثنی نیست. ارتفاعات جغتای در شمال شرق ایران به موازات رشته البرز شرقی، آلاداغ- بینالود در شمال زون ساختمانی ایران مرکزی واقع شده است و تامین کننده بخش عمده ای از منابع آب سطحی و زیرزمینی دشت سبزوار است که شهر بر روی آن قرار دارد. هدف از تحقیق حاضر، شناسایی پتانسیل منابع آب موجود در سازندهیا آهکی ارتفاعات جغتای و تعیین حجم آن می باشد. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از طریق مطالعه نقشه های زمین شناسی، نقشه توپوگرافی، تصاویر ماهواره ای و آمارنامه ها و گزارشات سازمان ها جمع آوری و جهت پردازش اطلاعات از نرم افزارهای SPSS و Excel و Arc GIS استفاده شده است. وسعت سازندهای آهکی ۸۹ کیلومتر مربع می باشد که در حدود ۰/۵ درصد از کل مساحت منطقه مورد مطالعه است. این سازندها بیشتر در ج نوب زرقان، جنوب زمند، جنوب گفت، ارتفاعات جنوب طبس، جنوب افچنگ و بلندی های اطراف سنگ سفید دیده می شوند. منابع آب زیرزمینی این سازندها شامل ۶۸ دهنه چشمه با متوسط آبدهی ۵ لیتر در ثانیه و برداشت سالیانه ۵ میلیون مترمکعب و ۷۰ رشته قنات با متوسط آبدهی ۱/۵ لیتر در ثانیه و میزان برداشت سالیانه ۶ میلیون متر مکعب می باشد. بنابراین منابع آب زیرزمینی موجود در سازندهای آهکی منطقه فقط ۱۰/۸ درصد از کل منابع آب استحصالی (۱۱۳ میلیون متر مکعب) ارتفاعات را به خود اختصاص داده که با توجه به گسترش بسیار اندک این سازند آب قابل ملاحظه ای را در خود جای داده است.

ارتفاعات جغتای، سازندهای آهکی، کاربستی شدن، گسل، شکستگی