آینده پژوهی ساختار فضایی منطقه ای در ایران (افق ۲۰۴۰)

ساختار فضایی ایران حاکی از وجود عدم تعادل­ها در قلمرو سرزمینی می­باشد. پیام عدم تعادل، ناکارائی اقتصادی- اجتماعی و فضایی است که منجر به توسعه قطبی شده است. لیکن عدم تعادل­های درونی در ساختار فضایی مناطق مختلف بیشتر نشانگر تاثیر رفتارهای اقتصادی و اجتماعی بر شکل گیری ساختار فضایی کشور می­باشد. امروزه شناخت ساختار حاکم بر نظام فضایی، محققین را ناگزیر به استفاده از مدل­ها و روش­های کمی و کیفی برای تعیین قانونمندی و تطبیق آن بر فضا نموده است. برنامه ریزی بر پایه سناریو نیز از جمله این روش­ها است که در آینده­پژوهی بلندمدت به کار می رود. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی محسوب می­شود. سناریوهای ارائه شده از نظر الگو، اکتشافی هستند. عوامل کلیدی مورد نیاز پژوهش از مطالعات میدانی و اسنادی استخراج شدند تا در اختیار کارشناس ها قرار گیرند. از روش نمونه گیری غیراحتمالی از نوع در دسترس برای انتخاب کارشناس ها استفاده شد. ماتریس اثرات متقابل برای امتیازدهی و نرم افزار میک مک برای تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفتند. یافته­ های پژوهش نشان داد که تمرکز سیاسی و فضایی قدرت، تمرکز مدیریت و برنامه ریزی، برنامه ریزی از بالا به پایین بعنوان سه عامل کلیدی تاثیرگذار هستند. همچنین وضعیت سناریوها نشان داد که نخستین سناریوی ساختار فضایی ایران، مطلوب­ترین آنهاست. در سناریوی دوم، وضعیت­های مطلوب بر وضعیت­های ایستا و بحرانی آن برتری دارد. در سومین سناریو، عوامل موثر در وضعیت بینابین قرار دارند. درنهایت در سناریوی چهارم که در نقطه مقابل سناریوی نخست قرار می گیرد، وضعیت های نامطلوب بر وضعیت های بینابین و مطلوب برتری دارد. با وجود تلاش ها برای زمینه سازی سناریوی اول، اما نتایج حاکی از عدم موفقیت آن تا به امروز است.

کلیدواژه ها:

Spatial structure ، Futures Studies ، Regional Imbalances ، Scenario Planning ، Iran. ، ساختار فضایی ، آینده پژوهی ، عدم تعادل های منطقه ای ، برنامه ریزی سناریو ، ایران