یوسف محمدنژاد - استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مریم بختیاری - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء(س)

عاطفه اندوه از جمله مهم­ترین مضامین در غزل های سبک هندی است. این مضمون در غزلیات حزین لاهیجی نیز بسیار برجسته و پرکاربرد است که به شکل­های مختلف در زبان شعر او نمود یافته و شاعر مبتنی بر آن­ها کوشیده است این حس خود را با انواع ترفندها و ابزارهای زبانی مانند به­کارگیری دقیق واژگان، تلفیق متناسب در محور هم نشینی، ساخت ترکیبات جدید، تقابل­ها و تضادها و تصویرسازی­های متنوع به ویژه متناسب با کاربرد انواع «ردیف» در غزلیات خود به خواننده منتقل کند و او را در درک این تجربه شخصی شریک خود سازد. هدف مقاله پیش­ ­رو بررسی و تحلیل چگونگی استفاده حزین لاهیجی از این ترفندهای زبانی برای انتقال مفهوم موردنظر به مخاطب است.  نظریه «هم نشینی» و «جانشینی»، چارچوب تحلیلی نویسندگان مقاله برای نیل به این هدف بوده است. نتایج این پژوهش که به شیوه مطالعه کتابخانه و روش تحلیل متن انجام شده، نشان می­دهد حزین با انتخاب ردیف­های مناسب و همخوان با سایر واژگان، ترکیبات و گروه های جمله در قالب تقابل، پرسش­های تاکیدی، ایجاد تناسب بین نوشتار و مفهوم، کاربرد افعال متناسب و مانند آن توانسته ضمن تبیین دقیق مفهوم «اندوه»، عاطفه اندوه را در مخاطب برانگیزد و او را در این تجربه با خود همراه سازد. 

اندوه, جانشینی و هم نشینی, حزین لاهیجی, سبک هندی