افروز زرکوب - کارشناس ارشد پژوهش هنر، موسسه آموزش عالی طبری
نادیا معقولی - دکترای پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی

عناصر چهارگانه ی آب، آتش، زمین و هوا از دیرباز در بین تمامی انسان ها و از این رو در کار فلاسفه و آثار بصری نقاشان همواره واجد ارزش بوده است؛ تصاویری که از آغاز تاکنون همیشه نمود زندگی و ارزش های حیاتی بوده اند. دغدغه ی نقاشان جنبش سورئالیسم همواره مسئله ی تخیل و بروز آزاد آن در ناخودآگاه هنرمند بوده است و برخی از این هنرمندان برای رسیدن به نقاشی هایی که به انبار عظیمی از ناخودآگاه و تخیل گشوده باشد، رهگذر تصاویر عناصر چهارگانه ی طبیعت را به عنوان ماده ی اثر هنری خود برگزیده اند. در حقیقت، کنکاش آنها در ناخودآگاه آنها را به مطالعه ی صور خیال سوق داد و به کارگیری عناصر چهارگانه ی طبیعت در نقاش برجسته ی سورئالیست، سالوادور دالی، در حکم بازنمایی جوهره ی تخیل مادی آثارش است. گاستون باشلار نیز معتقد بود که تنها عناصری که نیروی تخیل شاعر/هنرمند را فرم می دهند و باعث ایجاد تصویر می شوند، مواد چهارگانه ی طبیعت هستند. هدف اصلی ما در این پژوهش این است که به شناسایی عناصر چهارگانه ی طبیعت، یعنی آب، خاک، آتش و هوا در نقاشی های هنرمند سورئالیست، سالوادور دالی، بپردازیم و از رهگذر تحلیل مبتنی بر نقد تخیلی کتاب روان کاوی آتش گاستون باشلار پنج اثر از او به نام های پرتره ی پل الوار (۱۹۲۹)، حس سرعت (۱۹۳۱)، آدم خواری پاییزی (۱۹۳۶)، دالی در شش سالگی، وقتی خود را دختر می پندارد، پوست آب را بلند می کند تا سگی را که در سایه ی دریا خوابیده ببیند (۱۹۵۰)، پرتره ی اوا تالکیش (۱۹۷۳) به کارکرد روان کاوانه ی مواد چهارگانه دست یابیم و مطلع شویم که این عناصر جهت اثرگذاری بر ناخودآگاه تماشاگر به تصویر کشیده شده اند.

عناصر چهارگانه، تخیل، سورئالیسم، سالوادور دالی، گاستون باشلار، آب، آتش، زمین، هوا