بررسی تغییرات نوسانات سطح آب زیرزمینی در حوضه آبریز هلیل رود جیرفت

دشت جیرفت با اقلیم خشک و نیمه خشک یکی از دشت هایی است که با افزایش برداشت چشمگیر آب زیرزمینی در سال های اخیر روبرو بوده است. هدف از این مقاله ارزیابی اثرات بارندگی و شرایط اقلیمی بر نوسانات سطح آب زیرزمینی دشت جیرفت است. برای این منظور از داده­های بارندگی ۶ ایستگاه باران سنجی و تبخیرسنجی در طول دوره ۹۵-۱۳۷۰ استفاده شد و با روش تیسن بندی و استفاده از داده های ماهواره Chirps مقدار متوسط بارندگی دشت محاسبه گردید. نتایج نشان داد همبستگی پیرسون بین بارش و سطح آب زیرزمینی ۲۳/۰ است. برای یافتن اثرات خشک سالی و ترسالی بر سطح آب زیرزمینی، از شاخص بارندگی استانداردشده (SPI) استفاده شد. نتایج تحلیل ها به صورت سری زمانی متوالی نشان داد که، SPI با مقیاس زمانی بلندمدت ۷ ماهه از همبستگی بیشتری (۳۵/۰) با هیدروگراف سطح آب زیرزمینی دشت برخوردار است. بررسی داده های هیدروگراف دشت جیرفت در دوره آماری ۹۵-۱۳۸۱ نشان داد که در این مدت سطح آب زیرزمینی به اندازه ۶۵/۸ متر افت داشته و میزان متوسط افت سالانه ۶۱/۰ متر می­باشد. همچنین نتایج نقشه­های پهنه­بندی به روش کریجینگ در دوره های زمانی ۵ ساله نشان داد که بخش­های جنوبی و مرکزی دشت دارای افت سطح آب زیرزمینی بیشتری هستند. در ادامه با استفاده از تحلیل خوشه ای وارد، دشت جیرفت به چهار خوشه تقسیم شد که برای خوشه ۱ پیزومتر کلرود، خوشه ۲ پیزومتر ساغری، خوشه ۳ پیزومتر کنارصندل و خوشه ۴ پیزومتر چهره آباد انتخاب شدند. همبستگی بارش متوسط در هر خوشه با نوسانات سطح آب زیرزمینی با پیزومترهای منتخب آن خوشه به ترتیب کلرود (۵۱/۰r=)، ساغری (۳۷/۰r=)، کنارصندل (۳۸/۰r=) و چهره آباد (۵۵/۰r=) به دست آمد. با توجه به افت شدید سالانه و اضافه برداشت از دشت چنانچه اقدام جدی و موثری در این زمینه صورت نگیرد، این دشت در آینده نه تنها با تشدید پیامدهای زیست محیطی، بلکه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیز مواجه خواهد شد

کلیدواژه ها:

آب زیرزمینی ، شاخص SPI ، جیرفت ، خشک سالی