ارزیابی شاخص های رشد و سودمندی در کشت مخلوط لوبیاسبز و ریحان بذری

سابقه و هدف: کشت مخلوط گیاه دارویی ریحان با حبوبات و بقولات به سبب اختلافات مورفولوژیک و مهم تر از آن، تثبیت بیولوژیکی آن ها می تواند گامی در جهت پایداری در کشاورزی و همچنین پرهیز از مصرف نهاده های شیمیایی و بنابراین تولید محصولی با سلامت بیشتر باشد. از این رو اهدافی که از انجام این آزمایش مد نظر بود عبارتند از: ارزیابی و مقایسه شاخص های مختلف رشد، عملکرد و سودمندی اکولوژیک و اقتصادی ریحان با لوبیاسبز در کشت های خالص و نسبت های مخلوط جایگزینی در شرایط آب و هوایی مشهد بود. مواد و روش ها: آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی ۹۸-۱۳۹۷ انجام شد. تیمارها عبارت بودند از ۱) کشت خالص لوبیاسبز (P)، ۲) و همچنین ریحان (O) و نیز نسبت های کشت مخلوط جایگزینی این دو گیاه شامل ۳) نسبت ۱:۳ لوبیاسبز و ریحان (P۱O۳)، ۴) نسبت ۲:۲ لوبیاسبز و ریحان (P۲O۲) و ۵) نسبت ۳:۱ لوبیاسبز و ریحان (P۳O۱). مقادیر روزانه روند شاخص های رشد در طول دوره رشد گیاهان با استفاده از توابع مربوطه برآورد شد و در پایان فصل رشد، عملکرد نهایی گونه های مخلوط (غلاف های تازه لوبیاسبز و بذر خشک ریحان) اندازه گیری و شاخص های مرتبط با سودمندی کشت مخلوط شامل نسبت برابری زمین (LER)، شاخص افت واقعی عملکرد (AYL) و شاخص سودمندی پولی (MAI) محاسبه شد. برازش توابع، تجزیه و تحلیل آماری داده ها و رسم شکل ها به ترتیب با استفاده از نرم افزار های Slide Write ver۲.۰، SAS v ۹.۲ و ۲۰۱۶ MS Excel انجام شد. یافته ها: بیشترین شاخص سطح برگ در کشت خالص لوبیاسبز و ریحان به ترتیب به میزان ۴/۳ و ۳ و کمترین آن برای لوبیاسبز در تیمار P۱O۳ (۲/۰) و برای ریحان در تیمار P۳O۱ (۲) بود. همچنین تجمع ماده خشک در کشت خالص لوبیاسبز ۹۷۳ گرم در متر مربع و در کشت خالص ریحان ۱۶۵۴ گرم در مترمربع و کمترین تجمع ماده خشک لوبیاسبز در تیمار P۱O۳ (۴۴ گرم در متر مربع) و در ریحان در تیمارP۳O۱ (۷۵۵ گرم در متر مربع) بیشترین میزان رشد لوبیاسبز و ریحان در کشت خالص آن ها به ترتیب ۵۶/۲۰ و ۹۲/۱۷ گرم در متر مربع در روز بود. میانگین رشد نسبی لوبیاسبز نیز در تیمار P۱O۳ ۰۴/۰ گرم بر گرم در روز و در ریحان در تیمار خالص ۰۳/۰ گرم بر گرم در روز بیشترین میزان رشد نسبی بود. بیشترین میزان سرعت اسیمیلاسیون خالص در لوبیاسبز در تیمار خالص (۳/۸ گرم بر متر مربع در روز) و تیمار خالص ریحان (۰۵/۸ گرم بر متر مربع در روز) بود. هیچ عملکرد اقتصادی برای لوبیاسبز در تیمارهای P۱O۳ و P۲O۲ ایجاد نشد از این رو تمامی شاخص های سودمندی کشت مخلوط شامل نسبت برابری زمین (LER)، شاخص افت واقعی عملکرد (AYL) و شاخص سودمندی پولی (MAI)در این تیمارها منفی بود. همچنین بالاترین عملکرد محصول ریحان در تیمار P۱O۳ بدست آمد که اختلاف معنی داری نیز با کشت خالص آن نداشت و تنها در همین تیمار بود که شاخص های سودمندی مورد مطالعه مثبت و به کشت خالص ارجحیت داشت. نتیجه گیری: یافته ها به خوبی عدم سازگاری مطلوب ریحان با لوبیاسبز در کشت مخلوط را به دلیل قدرت کم رقابت و مغلوبیت لوبیاسبز در کشت مخلوط با ریحان را نشان داد. اگرچه کشت مخلوط در تیمارهای P۳O۱ از نظر اقتصادی و اکولوژیک سودمند بود اما با در نظر گرفتن جمیع شرایط همچون امکان اجرای این نسبت کشت پیشنهاد می شود که ضمن بررسی بیشتر جنبه های مختلف کشت مخلوط ریحان با لوبیاسبز همچون رقابت با علف های هرز و مکانیسم ها رقابت بین گروهی ریحان با لوبیاسبز، گیاه دیگری از لگوم یا حبوبات که دارای خصوصیات مطلوب تر از لحاظ سازگاری اکولوژیک و عدم تداخل نیچ های اکولوژیک با این گیان باشد جایگزین گیاه لوبیاسبز در سامانه های تولید گیاه دارویی ریحان گردد.

کلیدواژه ها:

تجمع ماده خشک ، سرعت رشد محصول ، شاخص سطح برگ ، شاخص سودمندی پولی ، نسبت برابری زمین