اثر تنش غرقابی در دو مرحله پنجهزنی و ساقه رفتن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم گندم (Triticum aestivum L.)

سابقه و هدف: این پژوهش بهمنظور بررسی اثرات تنش غرقاب بر عملکرد دانه و اجزای آن در مراحل پنجهزنی و ساقه رفتن گندم در دو رقم مروارید و کوهدشت انجام شد. مواد و روشها: برای انجام این پژوهش، یک آزمایش گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال ۱۳۹۴ اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل طول دوره تنش غرقابی در پنج سطح ( ۰، ۷، ۱۴، ۲۱ و ۲۸ روز) به عنوان عامل اول، زمان اعمال غرقاب بر اساس مرحله نمو گندم (پنجهزنی و ساقه رفتن) به عنوان عامل دوم و رقم (مروارید و کوهدشت) به عنوان عامل سوم در نظر گرفته شد. به منظور اعمال تنش غرقاب، گلدانهای مربوط به هر تیمار به نحوی درون یک حوضچه پر از آب قرار داده شدند که تا ارتفاع دو سانتیمتر از ساقهها در زیر آب بود. پس از اعمال تیمارهای تنش صفاتی مانند سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی (ساقه و برگ)، وزن خشک ریشه، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، زیستتوده، عملکرد دانه و شاخص برداشت اندازهگیری شد. همچنین، برای توصیف روابط موجود میان صفات مورد اندازه گیری و طول دوره غرقاب از توابع خطی و غیر خطی استفاده شد. یافتهها: خسارت تنش غرقاب در گندم به مدت زمان قرارگیری بوتهها در معرض تنش، مرحله نموی که تنش همگام با آن رخ میدهد و نیز نوع رقم مورد استفاده بستگی داشت. در این پژوهش با افزایش طول دوره غرقاب، صفاتی مثل سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی (برگ و ساقه)، وزن خشک ریشه، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، زیستتوده و شاخص برداشت به طور معنیداری کاهش یافتند. در برخی از صفات نظیر سطح برگ در رقم کوهدشت، تعداد دانه در سنبله در هر دو رقم، وزن هزاردانه در رقم مروارید و زیستتوده در هر دو رقم روند تغییرات از یک منحنی دوتکهای تبعیت کرد. بهطوری که در مراحل ابتدایی با افزایش طول دوره غرقاب هر یک از این صفات ثابت و بدون تغییر بود، اما با افزایش طول دوره غرقاب به بیش از یک حد معین برای هر صفت، مقدار آن به صورت خطی کاهش یافت. در سایر موارد با افزایش طول دوره غرقاب صفت مورد نظر از همان ابتدا به صورت خطی کاهش پیدا کرد. از طرف دیگر، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه، زیستتوده و شاخص برداشت در رقم کوهدشت در تیمارهای مختلف غرقاب، همواره بیشتر از رقم مروارید بود. همچنین، عملکرد دانه در شرایط اعمال تنش در مرحله ساقه رفتن همواره کمتر از زمانی بود که تنش در مرحله پنجهزنی رخ داد. با این وجود پس از ۲۸ روز اعمال غرقاب اختلاف معنیداری بین عملکرد دانه در دو مرحله اعمال تنش وجود نداشت. میزان کاهش عملکرد دانه پس از ۲۸ روز غرقاب در رقم مروارید در دو مرحله پنجهزنی و ساقه رفتن به ترتیب برابر ۵۶/۸۸ و ۷۰/۸۹ درصد در مقایسه با شاهد بود و در رقم کوهدشت در دو مرحله پنجهزنی و ساقه رفتن به ترتیب برابر ۹۰/۷۵ و ۶۲/۸۴ درصد در مقایسه با شاهد بود. بنابراین، درصد کاهش عملکرد در زمان اعمال تنش در مرحله ساقه رفتن بیشتر از مرحله پنجهزنی بود. عملکرد دانه در رقم کوهدشت در طول دوره تنش همواره بیشتر از رقم مروارید بود. نتیجهگیری: طول دوره تنش مهمترین عامل موثر بر عملکرد گندم بود. با توجه به اینکه عملکرد دانه گندم با افزایش طول دوره غرقاب از همان ابتدا شروع به کاهش کرد (با شیب ۰۸/۰ – ۰۶/۰ گرم در بوته به ازای هر روز)، حساسیت این گیاه نسبت به تنش غرقاب بسیار زیاد است.

کلیدواژه ها:

سطح برگ ، زیستتوده ، طول دوره غرقاب ، مرحله نمو