قاسم کشاورزی - دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعات معماری ایران، موسسه آموزش عالی امام جواد(ع). یزد
حمیدرضا بیگ زاده شهرکی - دکتری مرمت، عوض هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه ای، یزد،
محمدرضا اولیا - دکتری معماری، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد.
مهدی صادق احمدی - دکتری مرمت، عضو هیئت علمی دانشگاه فنی و حرفه ای، یزد

حجاری در سرزمین کهن فارس سابقه ای به درازنای تاریخ داشته، از پس فراز و فرودهای هزاره ها با سربلندی بیرون آمده و ارمغانهای بسیاری از دانش، نوآوری، زیبایی و تجربه های ذیقیمت را به دنیای دانش و هنر عرضه کرده است. پایتختی تمدنهای بزرگ در این سرزمین، بستر مناسبی برای رشد و تکامل هنر حجاری فراهم آورده و سهم بسزایی در تولید آثار ماندگار این هنر، رقم زده است. اوج هنر حجاری ایرانی را میتوان به هخامنشیان نسبت داد و آثار باقیمانده از هنرمندان حجار این دوره در پاسارگاد، نقش رستم و تخت جمشید، جزو نفیس ترین آثار حجاری در ایران و جهان است و اعتباری خاص به هنر ایرانی بخشیده است. پس از آن نیز در دوره های ساسانیان و زندیان، نوآوریها و تحولات چشمگیری در هنر حجاری رقم خورده و آثار شگرفی را پدید آورده اند. به نظر میرسد سنگ در بیشتر دوره های تاریخی حضوری چشمگیر در ساخت و سازه ای این دیار داشته و شاخصه ی معماری۵ فارس شده است. تداوم استفاده از سنگ در تولید آثار معماری، باعث رشد و تکامل هنر حجاری شده و حجاران دامنهی متنوعی از انواع نقوش را با تکنیکهای متنوع اجرایی عرضه کرده اند. حجاران در دوران اسلامی، انواع نقوش رایج در سایر هنرها را بر سنگ سخت نقر کرده اند و حتی با وجود دشواری های تراش سنگ نسبت به سایر مصالح، میدان رقابت را خالی نگذاشته اند. با این همه، هنر حجاری کمتر مورد پژوهش قرار گرفته و نیازمند بررسیهای بیشتر برای شناخت وجوه مختلف این آرایه ی تزیینی پرکاربرد معماری میباشد. در این راستا پژوهش فوق با روش تاریخی- توصیفی و با استناد به مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته و در پی شناسایی و معرفی انواع نقوش رایج در حجاری فارس با رویکرد به سیر تحول این هنر در سرزمین فارس است. یافته های پژوهش نشان میدهد انواع گوناگونی از نقوش هندسی، اسلیمی، گیاهی، خوشنویسی (کتیبه ها)، انسانی و حیوانی در حجاری دوران اسلامی رایج بوده و با توجه به سبک و سیاق معماری در هر دوره کاربرد برخی بیشتر بوده است. تداوم حضور سنگ به عنوان مصالح اصلی معماری در همه ی دوره های تاریخی ارزیابی شده و نمونه های فاخری از حجاری هر دوره، در گونه شناسی نقوش، ارئه شده است.

نقوش حجاری، سنگ، معماری، حجاران، فارس