بررسی تطبیقی گنبد سلطانیه با مقبره سلطان سنجر سلجوقی

در دوره اسلامی بناهای آرامگاهی بسیاری ساخته شد به گونهای که میتوان گفت بعد از مساجد از نظر تنوع و پراکندگی بیشترین سهم را در معماری اسلامی به خود اختصاص دادهاند. بناهای آرامگاهی به منظور تدفین یک فرد شاخص مذهبی یا سیاسی ساخته میشد اما گاهی در همان زمان یا در طول زمانهای بعدی بناهای جانبی دیگری مانند مسجد، مدرسه، خانقاه، کاروانسرا نیز به آن افزوده میشد. بسیاری از بناهای آرامگاهی سلاطین از سده های نخستین بر جای نمانده اند اما مقبره سلطان سنجر سلجوقی (د. ۵۵۲ ق) در مرو یکی از کهنترین و قدیمی ترین بناهای آرامگاهی به شمار میرود که از دوره سلجوقیان به جا مانده است. سپس در دوره ایلخانان بنای گنبد سلطانیه در فاصله سالهای ۷۰۴ تا ۷۱۶ ق با الهام از معماری مقبره سلطان سنجر سلجوقی ساخته شد. پژوهش حاضر به روش تاریخی و شیوه توصیفی-تحلیلی به مطالعه این دو بنا اختصاص دارد و از این رهگذر در صدد است تا ضمن معرفی معماری و عناصر تزئینی مقبره سلطان سنجر سلجوقی و گنبد سلطانیه، شباهتها و تفاوتهای این دو بنا را بیان نماید. به همین دلیل بعد از بررسیها مشخص میشود که گنبد سلطانیه به طور کلی با الهام از مقبره سلطان سنجر سلجوقی ساخته شده با این تفاوت که مقبره سلطان سنجر دارای پلان مربع است در حالیکه سلطانیه هشت ضلعی ساخته شده است. شباهتهایی از منظر این که هر دو دارای فضاهای متعدد در اطراف بودند به رغم این که اکنون آن بناها از بین رفته اند، هر دو بنا گنبد دو پوسته آجری دارند، در نمای بیرونی دو بنا نیز شباهتهایی دیده میشود اما بنای گنبد سلطانیه در سه طبقه ساخته شده است و در تزئینات داخلی دیوارها، مقبره سلطان سنجر سلجوقی ساده است و تزئینات چندانی ندارد اما گنبد سلطانیه با کتیبه ها و نقوش هندسی مختلف آراسته شده است.

کلیدواژه ها:

بناهای آرامگاهی ، گنبد سلطانیه ، مقبره سلطان سنجر سلجوقی ، مرو ، سلطانیه.