مصطفی اصلانی - دانشجوی دکتری گروه مهندسی آب دانشگاه تربیت مدرس
محمدجواد منعم - استاد گروه سازههای آبی دانشگاه تربیت مدرس
علی باقری - دانشیار گروه منابع آب دانشگاه تربیت مدرس

در حوزه معضلات یک شبکه آبیاری بسیاری از مکانیسم ها شاید از منظر مسائل فنی قابل توجیه بوده باشند ولی عوامل و محرک های غیر فنی و بعضا فنی مورد اغماض که باعث دور شدن پروژه از اهداف اولیه است؛ دارای روابطی است که نمیتوان آنها را با مدلی با ساختار معادلات صریح و بدون در نظر داشتن بازخورد نتایج، روی متغیرهای عامل ایجاد پدیده بررسی کرده و یک راهحل برای معضل ارائه داد. پرواضح است که در تحویل تعهدات یک مدیر شبکه آبیاری، ارزیابی عملکرد شبکه با شاخصهایی کیفی مانند عدالت در توزیع (ضریب تغییرات مکانی آب تحویل شده به آب مورد تقاضا) و پایداری در توزیع (ضریب تغییرات زمانی همان نسبت) رکنی است که میزان مطلوبیت را در یک شبکه مورد سنجه قرار میدهد. با این حال نمیتوان تاثیر عواملی مانند فاصله بلوکهای کشاورزی تا سراب یک شبکه، نفوذ برخی آببران، مشکلات زیرساختی و غیره را در کاهش شاخصهای یادشده منکر شد. رقابت بر سر دریافت میزان آب مورد تقاضا از منابع سطحی از طرفی باعث تقلیل زیرسیستمهایی است که از نظر اجتماعی و یا بعد مسافت ضعیف تر هستند (مکانیسم موفقیت از پی موفق) و از طرف دیگر با فعال کردن مکانیسم (تهدید و تشدید) از سوی کشاورزانی که حقابه خود را در خطر میبینند باعث فشار بر روی مدیریت برای تامین تعهدات با استخراج از منابع زیرزمینی میشود. با فعالیت مکانیسم های یاد شده مکانیسم (راه حلهای منجر به شکست) با ایجاد آثار بلندمدت -۱ کاهش تراز آب زیرزمینی و عدم تامین در آینده و -۲ افزایش هزینه تمام شده آب تحویلی، بروز خواهد کرد که نخست مطلوبیت شبکه و در نهایت میزان موجودی آب در دسترس شبکه را کاهش داده و این موضوع شکاف کسری بهره برداران را تشدید خواهد کرد. پرواضح است با علم به این روابط میتوان سیاستهایی در جهت کنترل روندهای جاری اتخاذ و به سیستم اعمال کرد.

شبکه آبیاری، پویایی سیستمها، شاخص عدالت، موفقیت در پی موفق، تهدید و تشدید، راه حل های منجر به شکست