فرید حجتی - دانشجوی دکتری فلسفه تطبیقی، گروه فلسفه وکلام اسلامی ، دانشگاه قم، قم، ایران.
مهدی منفرد - استادیار گروه فلسفه وکلام اسلامی ، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.
حبیب الله رزمی - استاد گروه فیزیک، دانشکده علوم پایه، دانشگاه قم، قم، ایران.

در نظریه کوانتوم، اشیاء (ذرات) مدام در حال تغیر ناشی از اصل عدم قطعیت بوده و حالت ذره با یک بسته موج تابع زمان توصیف می شود؛ به طوری که تابع موج منتسب به حتی یک ذره آزاد، دارای تحول پی در پی است و ذره، حالتی نامعین و دگرگون شونده دارد. همچنین در نظریه میدان های کوانتومی نسبیتی، به جای مفاهیم ذره و بسته موج، اصالت به شیء پیوسته ای به نام «میدان» که دارای افت و خیز دائمی در حالت پایه (خلا کوانتومی) است، داده می شود. از سوی دیگر، موضوع تحول جسم، در فلسفه  ملاصدرا هم در قالب حرکت ذاتی و تکاملی جلوه گر شده است. در این پژوهش، برآنیم تا - با استفاده از منابع شناخته شده و استاندارد در حوزه فلسفه صدرایی و همچنین فیزیک مدرن  - به روش مطالعه و تحقیق کتابخانه ای -  در دو حوزه پیش گفته به بررسی تطبیقی بپردازیم. نتیجه کار این است که همان گونه که تحول جسم طبیعی در فلسفه صدرایی، دال بر وجود یافتن و وجود باختن فلسفی نیست، تحول و تغیر ذرات کوانتومی و یا خلق و فنای ذرات بنیادین، بر اساس نظریه میدان های کوانتومی نیز قابل تطبیق با این معناست؛ هم چنین، این که بر اساس اصل عدم قطعیت کوانتومی، یک ذره در دو لحظه پیاپی وضعیت یکسانی ندارد، با نظریه حرکت جوهری ملاصدرا که حرکت را در بستر زمان تبیین می کند، قابل تطبیق است.

فلسفه ملاصدرا, حرکت جوهری, جسم طبیعی, نظریه کوانتوم, نظریه میدان های کوانتومی, اصل عدم قطعیت