ایمان اسلامی - استادیار دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، مازندران، ایران.
اعظم صدیقی خویدک - دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، نور، مازندران، ایران.
اصغر فرج اللهی - دانش آموخته دکتری بیابانزدایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گلستان، ایران.

در مناطق خشک و نیمه خشک ایران، دانش بومی باارزشی در زمینه احداث قناتها وجود دارد که توجه و اهمیت به آنها و ثبت آن برای آیندگان بسیار ضروری میباشد. در این مطالعه به دانش بومی قنات در رابطه با عوامل موثر بر شناسایی محل اولیه حفر چاه گمانه جهت تشخیص محل مناسب حفر قنات از طریق مطالعه اسنادی و مصاحبه پرداخته شده است. بدین منظور، پس از انجام مطالعات میدانی و مشاهده مستقیم و تکمیل مطالعات اسنادی، با ۱۳ نفر از مقنیان و خبرگان قنات در زمینه مورد مطالعه و شناسایی خصوصیات مهم در انتخاب محل مناسب حفر قنات مصاحبه شد. مطابق نتایج، محلی که میتوان چاه گمانه را در آن حفر کرد باید دارای خصوصیات زیر باشد: زمین باید دارای شیب ملایم باشد تا آب بتواند جریان یابد، معمولا در جایی که بستر رودخانه های خشک باشد سفره آب زیرزمینی وجود دارد، نوع خاک منطقه جهت تعیین کمیت و کیفیت آب بسیار مهم است و از نظر استحکام نیز باید مناسب باشد تا احتمال فروریختن کوره قنات کم شود و هم کار حفاری توسط مقنی مختل نشود. چنانچه در منطقه پوشش گیاهی سبز و تازه وجود داشته باشد، نشانگر وجود سفره آب زیرزمینی می باشد. همچنین باید حریم قناتهای موجود به مقدار فاصله ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از سایر قناتها حفظ شود. از میان تمامی این نتایج به ترتیب اهمیت، فاکتورهای شیب زمین (%۹۲/۳)، مسیر رودخانه (%۶۱/۵)، پوشش گیاهی (%۴۶/۱)، نوع خاک (%۳۰/۸) و حریم (%۲۳/۱) نشان دهنده و راهنمای انتخاب محل مناسب جهت حفر گمانه توسط خبرگان قنات میباشند.

قنات، گمانه، شیب زمین، دانش بومی، استان یزد.