تحلیل روش شناختی نقدهای علامه جوادی آملی در مسئله شفاعت بر تفسیر المنار

یکی از برجسته ترین تفاسیر شیعه، تفسیر تسنیم و از میان تفاسیر مهم و طراز اول متاخر اهل سنت، تفسیر المنار است. یکی از این دو تفسیر متعلق به مفسری شیعی و عقل گرا و در عین حال متخصص در علوم نقلی و عقلی است که اسلوب تفسیر قرآن با قرآن را برگزیده است. در مقابل رشیدرضا مفسری نقاد افراطی و معترض به مجتهدان و علمای مذاهب اسلامی است و در عین حال در تولید نظریات خود، متاثر از ابن تیمیه و محمد عبده است و می توان وی را با اندکی تسامح و در نگاهی ابتدایی در جرگه مفسران قرآن با قرآن برشمرد. با اینکه این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده اند، نسبتا از شیوه ها و اسلوب های مشترکی برخوردارند؛ البته اشتراک روشی رشیدرضا و آیت الله جوادی آملی بدان معنا نیست که رشیدرضا کاملا از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره می گیرد، بلکه وی در صدد آن است که آرای تفسیری خود را با توجه به آیات هم خانواده تبیین کند؛ ولی در عین حال از دیگر روش های صواب و ناصواب نیز بهره می گیرد؛ بنابراین آیت الله جوادی آملی به نقد مبانی، روش ها و نتایج وی اهتمام ورزیده است. آرای المنار درباره مسئله شفاعت از جمله مسائلی است که به طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. دو مفسر در این مسئله از نظر مبنایی و روش تفاوت نگاه دارند. نگارندگان این پژوهش بر آن اند مواجهه این دو مفسر با آیاتی را که مستقیم یا غیرمستقیم با موضوع شفاعت مرتبط اند برجسته سازند و این مواجهه را تحلیل روشی کنند و تا حد توان و حاجت، به تبیین روش شناختی نقد آیت الله جوادی مبادرت ورزند. یافته این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع شفاعت جانبدارانه و با پیش فرض عمل کرده و ضمنا سعی داشته است با تهمت های بی اساس و ناصواب به قائلان شفاعت، شفاعت مذموم غیرماذون در فرهنگ قرآن را چنان تعمیم دهد که شفاعت ماذون را نیز در بر گیرد. در مقابل، علامه جوادی آملی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش ها و تعصبات ناصوابش را یادآور شده است.

کلیدواژه ها:

تسنیم ، المنار ، شفاعت ، نقد ، تحلیل روششناختی ، آیتالله جوادی ، رشیدرضا