محمد رسولی - تاریخ پژوه، دکترای حقوق عمومی

کاروانسرا مسافرخانه های بین راهی بوده اند که کاروانیان یعنی مسافرین در آنها اطراق نموده واستراحت نمایند و با رفع نیازها و تامین مایحتاج به ادامه سفر بپردازند. این حداقل کارکردکاروانسراها بوده است. آنها در گسترش فرهنگ و نشر علم از طریق تضارب آرا و طرح مباحثعلمی و کلامی که بین علما و صاحبان اندیشه در این اطراق گاه ها به وقوع می پیوسته، نقشداشته اند. دیرینگی کاروانسراها در ایران به پیش از دوران باستان می رسد. در این مقاله با توجه بهاهمیت کاروانسراها به موضوع مذکور پرداخته شده است. از زمان های کهن تا روزگار پهلوی اولکاروانسراها نقش مهمی در سیر زندگی ایرانیان و روابط و تعامل اجتماعات گوناگون داشتند، درزمینه های فرهنگی، اقتصادی، آیینی و..... بود. هنگامی که تنها وسیله رفت و آمد از چهار پا بود وطی کردن به وجود منازلی وابسته بود که این منازل پل ارتباطی با منزل بود که امکانات ناچیزیهم داشت و رونق این کاروانسراها بستگی به میزان تردد داشت و بالطبع کاروانسراها بهترینپناهگاه شبانه و حتی روزانه برای مسافران محسوب می شد که پر تردد بود امکانات بیشتری داشت.مسافران تا قبل از غروب و تاریکی هوا خود را به منزلگاه می رساندند. حتی در مواقعیکاروانسراها محل داد و ستد و مبادلات بازرگانی تجار و بازاریان هم بود. در کل می توان گفت:وجود و ساختار این مکانها تحت عنوان کاروانسرا امکان و جرات ساختار تحولات گوناگون درسرزمین های پهناور را ایجاد کرد از وجود واژه هایی چون ساباط و رباط در زبان های زنده و مردهجهان که از گویش های کهن ایرانی گرفته شده، موید این نظر است که پهناوری سرزمین و دوریشهرها و آبادی های ایران و کشورهای همسایه ایرانی را ناچار کرده است که راه های پاکیزه و امنداشته باشد. و منزل به منزل و آبادی به آبادی آسایشگاه بسازد و نیز برای اینکه کاروان ها در بیابانراه خود را بیابند، برج ها و میله ایی برافرازد که از دور مانند برج دریایی رهسپاران را راهنماییکند. در ادبیات کشور ما شعرا و بزرگان ادب ایران چون سعدی، رودکی، حافظ، ایرج میرزا جهان رابه کاروانسرا و آدمیان را به کاروان تشبیه کرده، با سرودن اشعار زیبا انسان را از دلبستگی به جهانو جهانیان بر حذر داشته اند.

کاروان، کاروانسرا، شاهنامه