گونه خاص از کاروانسراهای برون شهری مناطق کویری (نمونه موردی کاروانسرای الهاک در شاهراه خراسان)

ساخت هر بنایی به منظور برآورده شدن بخشی از نیازهای انسان می باشد. براساس این اصلکاروانسراها نیز با هدف فراهم آوردن آسایش و امنیت جان و مال مسافران در طول راه ها ساختهشده است. الگوی طراحی کاروانسراها در مناطق مختلف مسیرهای ارتباطی تابعی از شرایطجغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی و نوع کاربری آنها است. ویژگی های محیطی منحصربه فرد هرمنطقه موجب ساخت هیچ کاروانسرای یکسانی نشده است. حتی در مناطق با ویژگی های مشابهجغرافیایی هم دارای طرحی یکسان نمی باشند.بیشتر مناطق راه های ایران در مناطق کویری و حاشیه کویر قرار دارد که این عامل باعث شدهاست بیشترین فراوانی کاروانسراها در این مناطق جای داشته باشد. اکثر کاروانسراهای مناطقکویری دارای الگوی مشترک با الگوی غالب در طرح هستند. در میان کاروانسراهای این مناطقتعداد اندکی با الگوی خاص وجود دارد. عامل اصلی تفاوت در این کاروانسراها نسبت درصد سطحاشغال فضای باز به فضای ساخت است. در تمامی این کاروانسراها درصد فضای باز ۲۰ درصد کلسطح اشغال بنا را شامل می شود. مساحت کم حیاط موجب طراحی متفاوتی از کاروانسراهایدشتی شده است. در این پژوهش با شناسایی کاروانسراهای با این ویژگی در مناطق کویری بهویژگی های مشترک آنها در قالب گونه خاص کاروانسراهای برون شهری پرداخته شده است. پنجکاروانسرای قوشه، میاندشت، شمش، زین الدین و الهاک که همگی قدمت صفوی دارند شناساییشد و کاروانسرای الهاک در استان سمنان به عنوان یکی از منزلگاه های شاهراه خراسان به عنوانمنحصربه فردترین نمونه از گونه های خاص کاروانسراها به بررسی و شناخت ویژگی های معماری،هندسی، آرایه و تمام ابعاد بنا با برداشت و مطالعات میدانی صورت پذیرفته است.

کلیدواژه ها:

گونه شناسی ، شاهراه خراسان ، کاروانسرای الهاک ، صفویه