مریم بیاتی خطیبی - استادیار گروه پژوهشی جغرافیا
فریبا کرمی - استادیار گروه پژوهشی جغرافیا

حوضه های کوهستانی مناطق نیمه خشک، از حساس ترین مناطق برای وقوع خشکسالی های شدید و از گستره های مستعد برای بروز انواع پیامدهای آن محسوب میشوند. در چنین مناطقی، حضور دامنه های پر شیب و عمدتا ناپایدار، پوشش گیاهی تنک، ضخامت کم خاک های قابل کشت، چرای مفرط و … باعث شده است که اجزاء سیستم های مختلف حاکم در چنین مناطقی، حساسیت های زیاد و عکس العمل های شدیدتری در برابر نوسانات بارش و وقوع خشکسالی ها از خود نشان می دهند و به دنبال تداوم خشکسالی ها ، تغییرات پدید آمده برجسته تر و در مواقعی به حد بحرانی برسد. حوضه های کوهستان سهند، بویژه حوضه های غربی و در راس آنها، حوضه آذرشهر چای، به شدت از وقوع خشکسالی های اخیر آسیب دیده است. پوشش گیاهی در بخش های بالا دست حوضه، که عمدتا از چشمه های تغذیه می شدند، امروزه با خشک شدن آنها، از سطوح شیبدار برچیده شده و دامنه ها به انواع فرسایش، بویژه برای فعالیت فرسایش خندقی و شیاری مستعد شده اند و مهمتر از تمامی مواردی که ذکر شد، ثروت ملی این منطقه، یعنی درختان گردو و در اثر وقوع خشکسالی های اخیر به تدریج در حال خشک شدن هستند. با کاهش محصولات گردو و افزایش جدال بر سر تقسیم آب و همچنین عدم توجه مسئولین به مدیریت مناسب آب، روستائیان مجبور به ترک روستاها شده اند. به همین دلیل، تعداد روستاهای کاملا از سکنه خالی شده و روستاهایی که بخشی از آنها متروک مانده اند، در سال های اخیر افزایش یافته است. دربخش های پایین دست، یعنی حوالی سواحل دریاچه شور ارومیه، خشکسالی ها و پیامدهای آن به گونه های دیگر ظاهر شده است. گسترش پلایا ها و شور شدن آب چاه ها از جلوه های عمده چنین خشکسالی هایی است. در این مقاله سعی شده است با استفاده از پایش مکانی و با بکارگیری تکنیک GIS ، پیامدهای وقوع خشکسالی های اخیر در حوضه های کوهستانی ، دریک حوضه نمونه ارائه شود.

خشکسالی ، پایش مکانی ، GIS ، فرسایش ، حوضههای نیمه خشک ، حوضه آذرشهر چای ، دامنه غربی سهند