مدیریت و فرماندهی در اسلام

اسلام دینی فراگیر است و به دلیل ویژگی ختمیت خود همه بایسته های زندگی فردی و اجتماعی انسان را بیانکرده است. فلسفه سیاسی اسلام نیز که از منابع مهمی همانند قرآن کریم، سیره پیشوایان دینی و نیز نظر علمایاسلامی به دست می آید، آموزه های مهمی از جمله مدیریت را به همراه دارد. مقوله مدیریت و فرماندهی در اسلامبه عنوان یکی از مهمترین شاخصه های حکومت اسلامی و از جمله الزامات بنیادین در اداره جامعه اسلامی بهشمار می آید.مدیریت به مفهوم اداره کارآمد محیط و جامعه در سطوح خرد و کلان است. مدیریت در فلسفه سیاسی اسلامهمانند هر یک از دیگر پدیده های اجتماعی با چالش هایی همراه است. در صورت چیرگی حکومت بر این چالشها، پیامدهای سازنده ای همانند زمامداری و نیز مدیریت حقوقی مناسب جامعه به دست می آید. این پژوهش کهبا روش توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع دسته اول پژوهشی نگاشته شده است، در پایان نتیجه می گیردکه مدیریت جایگاه مهمی را در فلسفه سیاسی اسلام داشته و در صورت چیرگی برچالش های آن پیامدهایسازنده ای برای جامعه به دست می آید.در بخش نخست پژوهش، تبعات وآسیب سوء مدیریت، به حق فراتر از کمبودها و تحریم ها ذکر شده است، لذا درمدیریت و فرماندهی، باید ها از هستی نشات گرفته و اینچنین مدیریت با جهان بینی توحیدی، رنگ و بوی تازهای به خود می گیرد.اهتمام به استمرار نظام تشکیلاتی و اهتمام به کار جمعی توام با سازماندهی و مدیریت از جمله مولفه هایی استکه جهت دهی و انگیزه سازی و هماهنگی را موجب خواهد شد. پیوند ذاتی مدیریت و فرماندهی با اهداف کلیالهی و انسانی اصل مذهب و مقوله تشکیل حکومت بر مبنای کتاب و سنت غیر قابل انکار است، لذا رعایت موازیناسلامی از جمله الزامات مهم در اصل مدیریت اسلامی به شمار می رود.در این مقاله، تصمیمگیری، برنامه ریزی، سازماندهی، هماهنگی و کنترل، ایجاد انگیزه و ابتکار، چاره جوئی وپیشگیری، بررسی و ارزیابی عوامل پیروزی و ناکامی، جمع آوری اطلاعات و آمار لازم، جذب نیروهای صالح وتشویق و توبیخ به عنوان مهمترین مسئولیت و رسالت مدیر اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان رجحان و برتری تجربه بر آموزش های کلاسیک در زمینه مدیریت، لزوم بهره گیری از مشورت و قاطعیت در تصمیم گیری و نیز تبعات استبداد رای و نظر در میان مدیران و فرماندهان به عنوان مهمترین الزام و ضرورت برای مدیران اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است.کیفی گرایی، شفاف سازی، بهره گیری از ظرفیت های بی بدیل نیروی انسانی و توجه به زمان بندی و از همهمهمتر مدیریت بحران از جمله شاخصه های موجود در اصل برنامه ریزی در مدیریت اسلامی است.در این مقاله به «انتخاب اصلح» عنوان اصولی ترین شرایط برای انتخاب مدیران مد نظر قرار گرفته است، لیکن برای تبیین این اصل کلی، معیارهای متعدد و بی شمار قرآنی و روایی را در گزینش مدیر اصلح، ذکر شده است،که به عناوینی هم چون ایمان به هدف، علم و قدرت، امانت و رستگاری، صداقت و راستی، حسن سابقه، وراثتصالحه،سعه صدر، دلسوزی و عشق به کار، تجربه و آزمودگی، شجاعت و قاطعیت، عدالت و دادگری، برخورداری ازپایگاه مردمی، پایبندی به اصول و ضوابط.... منتهی شده است.همچنین در بخش دیگری از این مقاله به تبیین آفات و آسیب های سی گانه مدیریت پرداخته شده که تبعیض،جاه طلبی، مال اندوزی، تجمل گرایی و اسراف و تبذیر، محافظه کاری، استبداد رای، هواپرستی، سازشکاری دربرابر منحرفان و مستکبران ولجاجت در اشتباه از جمله اهم آفات مدیریت، عنوان شده است.بخش پایانی این مقاله نیز در راستای تبیین و تفسیر توصیه های امام علی (علیه السلام) به مدیران و فرماندهانمتمرکز شده است که در نوع خود می توان به عنوان منشور کامل مدیریت علوی در نظام اسلامی مورد اهتماممدیران و فرماندهان قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

اسلام ، مدیریت ، فرماندهی