نادرقلی ابراهیمی - دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
رضا سکوتی اسکوئی - دانشیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحﻘیﻘات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران

رودخانه­های کوهستانی، دارای خصوصیاتی مانند شیب تند، زبری بستر ناشی از وجود سنگ بستر و مصالح درشت دانه، پوشش گیاهی بستر و حاشیه­ای و همچنین جابه جایی مکانی شدید و سریع در مورفولوژی سطح بستر می­باشند. نقش پوشش گیاهی در حفاظت و تثبیت دیواره و ساحل رودخانه به­عنوان یک گزینه اقتصادی و زیست محیطی شناخته شده و از طرف دیگر قدرت آبگذری رودخانه را به­دلیل افزایش زبری کاهش داده، باعث بالا آمدن سطح آب می­شود. این تحقیق با هدف تخمین مقاومت جریان و ضریب زبری متاثر از عوامل فیزیکی، هیدرولیکی و بیوفیزیکی بستر در سه بازه انتخابی از رودخانه شهرچای آذربایجان غربی انجام شد. نتایج نشان داد ضریب زبری در حالت کلی بستگی به درجه استغراق دارد. درختان حاشیه ای با افزایش نیروهای فشاری و اصطکاکی و همچنین افزایش عمق هیدرولیکی ولی کمتر از عمق بحرانی، بر عدد فرود تاثیرگذار هستند. رابطه برآورد ضریب زبری برای دو حالت با درختان و بدون درختان حاشیه ای دارای ضرایب متفاوت است و امکان پیش بینی مقدار ضریب زبری در یک رودخانه کوهستانی با شرایط ذکر شده را فراهم می آورد. مقایسه روابط به­دست آمده برای دو حالت با درختان حاشیه و بدون آن نشان داد که وجود درختان حاشیه ای موجب افزایش عمق جریان و افزایش ضریب زبری می شود. ضریب تبیین کلیه روابط ریاضی به دست آمده ۰.۹۹ و خطای نسبی نیز بین ۰.۰۰۱ تا ۰.۰۰۸۲ محاسبه شد که نشان از مناسب بودن مدل­های برآورد ضریب زبری در این تحقیق است.

آذربایجان غربی, پوشش گیاهی, رودخانه های کوهستانی, شیب تند, ضریب مانینگ