تغییرپذیری بار بستر، معلق و نسبت بار بستر به معلق در رودخانه قطورچای

تحلیل و تعیین تغییرپذیری رسوبات انتقالی رودخانه در شرایط مختلف زمانی و هیدرولوژیکی از اهمیت ویژه ای در علوم مهندسی هیدرولیک و هیدرولوژی برخوردار است. از طرفی اتخاذ تصمیمات مدیریتی برای مهار و کاهش انتقال رسوب در رودخانه ها نیازمند به تحلیل و شناخت رفتار سامانه رودخانه در شرایط زمانی مختلف می باشد. با وجود این، اطلاعاتی کافی در خصوص نوع و میزان تولید رسوب آبخیزها در شرایط زمانی و هیدرولوژیکی مختلف وجود ندارد. بر همین اساس، در پژوهش حاضر تغییرپذیری زمانی بار بستر، معلق به عنوان انواع رسوب رودخانه و نسبت بار بستر به معلق با تغییرات دبی مورد بررسی قرار گرفت. برای انجام پژوهش، داده های بار بستر و معلق (گرم بر لیتر) و دبی (مترمکعب بر ثانیه) رودخانه ی قطورچای آذربایجان غربی از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۲ ثبت شده در ایستگاه یزدکان به وسیله سازمان های مربوطه، جمع آوری شد و در محیط Excel ۲۰۰۷ با رسم نمودارهای فصلی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش مقادیر دبی در تمامی فصول بار معلق افزایش محسوسی داشته و نسبت بار بستر به بار معلق کاهش پیدا کرده و کم ترین میزان انتقال بار بستر و معلق در زمستان و بیش ترین میزان بار معلق و بار بستر در فصل بهار صورت گرفته است. مقادیر حداقل، حداکثر و میانه نسبت بار بستر به معلق در فصل بهار، به ترتیب ۵.۰۲، ۵۶۳.۹۹ و ۲۷.۴۳ درصد، در فصل تابستان به ترتیب ۰.۷۵، ۲۰۳۴.۹۱ و ۱۳۵.۸۰ درصد، در فصل پاییز به ترتیب ۲۸.۳۱، ۶۵۹.۱۵ و ۱۸۴.۹۴ درصد و در فصل زمستان به ترتیب با ۲۸.۹۶، ۴۵۷.۶۱ و ۱۶۹ درصد بود. همچنین، نسبت بار بستر به معلق در طی دوره مطالعاتی از ۰.۷ تا ۲۰۳۴ درصد متغیر بوده و به سبب رفتار پیچیده تغییرات متغیرهای مورد بررسی به ویژه بار بستر و نسبت بار بستر به معلق با دبی جریان، استفاده از روش های غیرمستقیم تخمین بار بستر دقیق نبوده و ضرورت تجهیز ایستگاه های سنجش بار بستر به صورت روزانه اجتناب ناپذیر است.

کلیدواژه ها:

انتقال رسوب ، رفتار رسوب ، سامانه رودخانه ، سلامت آبخیز ، هیدرولیک رسوب