علیرضا نعمتی - دانشگاه تربیت مدرس

به گفته بسیاری از پژوهشگران تاریخ ایران با دیکتاتوری و استبداد گره خورده است. منظور از استبداد در زبان ساده همان خودکامگی است و خودکامگی یعنی تصمیم گیری سیاسی دولت و در راس آن شاه بر اساس اراده و خواست خویش است. حکومت رضاشاه که عملا" از ۱۳۰۴ش شروع شد بسیار متفاوت تر از حکومت های قبل از خود بود. یکپارچه سازی، تمرکزگرایی و اعمال حاکمیت بر کل کشور مشخصه حکومت رضاشاه بود. رضاشاه به مثابه تمامی حکومت های قبل از خود توانست باز استبداد را درصحنه سیاسی ایران برقرار کند هرچند ظواهر مشروطیت را نگاه داشت. ازنظر وبر انواع سلطه سنتی پاتریمونیالیسم زمانی ظاهر می شود که سلطه سنتی باعث ایجاد یک نظام اداری و یک نیروی نظامی که صرفا" ابزار شخصی حاکم محسوب می شوند می پردازد. وبر حد اعلای پاتریمونیالیسم را سلطانی می نامد. یعنی نظامی که سلطه در آن به دلخواه شخص حاکم اعمال می شود. هرچند کل دوران پهلوی اول را نمی توان سلطانی نامید ولی ایجاد ارتش مدرن و بوروکراسی سازمان یافته توسط رضاشاه پایه های نظام سلطانی در ایران را فراهم کرد. نگارنده در این مقاله سعی دارد که با استفاده از روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی ویژگی های حکومت رضاشاه را با مشخصه های نظریه پاتریمونیالیسم (سلطانی) تحلیل و بررسی کند.

رضاشاه، رژم پهلوی اول، پاتریمونیالیسم، سلطانی، استبداد.