بوم نظام های زراعی و دامی در ایران: ستیزه یا همزیستی؟

تلفیق دام در نظام های زراعی سابقه بسیار طولانی در تاریخ تکامل کشاورزی دارند. در این رابطه، اهلی کردن گوسفند و بز در ایران، همزمان با آغاز دیمکار در منطقه های خشک در بخش هایی از خاور نزدیک بوده است و بدین ترتیب دامداری و زراعت همزمان در این منطقه ها آغاز شده است. در این راستا به دلیل تضاد سودمندی ها همیشه بین دامداران و کشاورزان کشمکش هایی مبتنی بر چگونگی بهره برداری از زمین وجود داشته است، اما این تضاد هیچگاه نتوانسته است سودمندی های مشترکی که این دو قشر در تلفیق دام و زراعت کسب می کنند را زیر تاثیر خود قرار دهد و بدین ترتیب آن چه کشاورزی تلفیقی نامیده می شود در همه منطقه های جهان رایج شده است. بخش چشمگیری از این فرایند به دامداران عشایر مربوط است که در قبال تهاتر تولیدهای دامی و کود از پسماندهای زراعی و پس چرای غلات استفاده می کردند و این نوع سازگاری و تلفیق در حقیقت در مقیاس کلی مطرح بوده است. تلفیق در سطح مزرعه نیز با ترکیب دامداری با کشت علوفه، استفاده از پسماندهای محصول های زراعی و باغی یکی از این منابع غذایی در کشاورزی تلفیقی است. آن چه تاکنون رایج بوده است مصرف این پسماندها برای تعلیف دام هاست اما امروزه از یک سو موضوع کمبود شدید، مواد آلی خاک های ایران، گسترش روش های مبتنی بر اصول کشاورزی پایدار مانند کشاورزی حفاظتی، تولید کاغذ و سوخت های زیستی، رقابتی برای این مواد مطرح کرده است و از سوی دیگر نسل قدیمی دامداران و کشاورزان که متکی به این سیستم ها بوده اند در حال حذف شدن از این عرصه ها بوده و نسل جدید نیز میل چندانی به ورود به چرخه دامداری و کشاورزی ندارد. بنابراین باید زمینه ها و انگیزه های قوی برای جذابیت این حرفه فراهم شود. چون کشاورزی در ایران خرده مالکی است لازم است هرگونه برنامه ریزی که قرار است انجام شود با توجه به این واقعیت خرده مالکی باشد و هر نوع تلفیق دام و کشاورزی نیز در قالب فناوری های نوین برای کشاورزی خرده پا و با توجه به توان اقلیمی هرمنطقه صورت گیرد.

کلیدواژه ها:

پسماندهای گیاهی ، زراعی- دامی (مرتعی) ، کشاورزی تلفیقی ، عشایر