تحلیل ویژگی های معماری و فضایی حمام های قاجاری در اقلیم فارس

مسئله­ی نظافت از دیرباز بین ایرانیان حائز اهمیت بوده و با ورود اسلام و وجوب انجام فرایض دینی بر اهمیت آن افزوده شده است. در دوره­های تاریخی مختلف شکل و معماری حمام­های ایران دستخوش تغییرات شده است، اما نحوه ی استقرار فضایی آن­ها همواره از الگویی ثابت پیروی می­کند. نمونه­های موجود از حمام های عمومی استان فارس، اغلب متعلق به دوره­های صفویه، زند و قاجار هستند. پژوهش حاضر در پی­ شناخت الگوی طراحی گرمابه­های  فارس در عصر قاجار است که به منظور دستیابی به این هدف به بررسی الگوهای ساختاری، تناسبات و نحوه ارتباطات فضایی آن­ها با یکدیگر و چگونگی ارتباط آن­ها با مسائل اقلیمی پرداخته شده است. در همین راستا اقدام به انجام بررسی میدانی و کتابخانه­ای با تجزیه وتحلیل پلان­های معماری و اجزاء سازنده اصلی از قبیل: بینه، گرمخانه، میاندر و فضاهای خدماتی۱۴ حمام از سراسر استان فارس، نه نمونه در اقلیم گرم و پنج نمونه دیگر در اقلیم سرد گردیده است. در این بررسی­ها به مصالح، تناسبات، تزئینات، فرم و الگوی استقرار و ارتباط فضایی پرداخته شده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می­دهند: ۱)فضاهای اصلی اغلب این حمام­ها بر اساس هندسه و فرم هشت ضلعی شکل گرفته اند و مشابهت های آن نشان از یکسان بودن سبک آن­ها دارد که احداث فضای چال حوض ازجمله اصلی­ترین مشخصات اقلیم گرم و خشک و نیمه مرطوب جنوبی استان است؛۲) در هر دو اقلیم گرم و سرد اغلب از مصالح سنگ، آهک و ساروج استفاده شده است؛۳) به طور میانگین در اقلیم گرم نسبت طول به عرض حمام­ها۱/۱.۶۷و در اقلیم سرد ۱/۱.۷ است؛ ۴) بینه در حمام­های قاجاری سطح استان بزرگ­تر از گرم­خانه است، به طور میانگین مساحت فضای بینه و گرم­خانه در اقلیم سرد نسبت به گرم در کل فضای یک حمام بزرگ تر است و این در حالی است که مساحت کل حمام­های این اقلیم کوچک تر از اقلیم گرم استان هستند؛ ودر نهایت اینکه ۵) تزئینات حمام­ها عموما شامل کاربندی است.

کلیدواژه ها:

حمام ، اقلیم گرم و خشک ، الگوی استقرار فضایی ، دوره ی قاجار ، استان فارس