صبا حجازی - گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران
مینو شفایی - گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

پیشینه و اهداف: توانایی فضایی به دلیل کاربرد آن در زندگی روزمره و جایگاه آن در علوم و مهندسی اهمیتی ویژه دارد. در دهه­های اخیر مطالعات زیادی در مورد توانایی فضایی در حوزه­ آموزش ریاضی صورت گرفته است. بخشی از این مطالعات در حوزه­ی ریاضیات مدرسه­ای بوده و در آن بر اهمیت جایگاه توانایی فضایی در فرآیند آموزش ریاضی مدرسه ای تاکید شده است. البته لازم به ذکر است که تعداد پژوهش های مرتبط با آموزش ریاضی  در کشور ایران چندان زیاد نیست و بیشتر پژوهش ها در حیطه روانشناسی انجام شده است. در اسناد آموزشی نظیر سند اصول و استانداردهای ریاضیات مدرسه ای نیز به این نکته اشاره شده است که دانش آموزان باید انواع بازنمایی های تجسمی را در تحلیل مساله ها و موضوعات ریاضی به کار ببرند. تعاریف متعدد و متنوعی از توانایی فضایی ارائه شده و برای توصیف آن، از عبارات مختلفی نظیر تفکر تجسمی، تفکر شهودی و توانایی بصری استفاده شده است. همچنین برای توضیح ماهیت آن، عوامل و مولفه های گوناگونی بر شمرده شده است. هدف پژوهش حاضر، بررسی توانایی فضایی در دانش آموزان، با ملاحظه جنسیت، رشته و پایه تحصیلی آنان و با توجه به عامل های تجسم فضایی، دوران ذهنی و جهت یابی فضایی است. روش ها : روش این مطالعه روش پیمایشی است و شرکت­کنندگان آن، ۹۰۱ دانش آموز متوسطه دوم از شهرستان شهریار هستند که در سال تحصیلی ۹۷-۱۳۹۶ در پایه دهم و یازدهم در دو رشته ریاضی و تجربی مشغول به تحصیل بوده­اند. ابزار پژوهش، آزمونی محقق­ساخته است که روایی صوری و محتوایی آن توسط تعدادی از اساتید آموزش ریاضی و نیز معلمان ریاضی، تایید شد و معیار آلفای کرونباخ با مقدار تقریبی ۸۳/۰، موید پایایی آن می باشد. به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها از آمار توصیفی (میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی (t مستقل) استفاده شد. یافته ها: یافته های این مطالعه حاکی از تفاوت معنادار بین عملکرد دانش آموزان دختر و پسر در حوزه توانایی فضایی است. به­علاوه دانش آموزان رشته ریاضی نسبت به دانش­آموزان رشته تجربی و نیز دانش آموزان پایه یازدهم نسبت به پایه دهم به­شکل معناداری عملکرد قوی­تری داشته­اند. این تفاوت با توجه به آموزش ضمنی که در پایه های تحصیلی و در پایه­ دهم و یازدهم اتفاق می افتد و نیز دروسی که دانش آموزان دوره یازدهم تا زمان اجرای آزمون در درس هندسه گذرانده اند، قابل توجیه است. این یافته­ها نشان می­دهند که رشد توانایی فضایی به آموزش وابسته است و با توجه به جایگاه آن در زندگی روزمره و حرفه­ای نیازمند توجه بیشتری در ریاضیات مدرسه­ای است. یافته­های کیفی این مطالعه حاکی از آن است که تکالیف مرتبط با توانایی فضایی، بستری مناسب برای پرورش تفکر ریاضی و فرآیند های ریاضی نظیر حل مساله، استدلال و اثبات است. به هر ترتیب به نظر می­رسد آموزش و افزایش پایه­ تحصیلی بر رشد توانایی فضایی و بهبود عملکرد حل مساله دانش­آموزان تاثیری انکار ناپذیر دارد. نتیجه گیری: هرچند رویکرد حل مساله در کتاب­های درسی ریاضی ایران در دهه اخیر به طور آشکاری حضور خود را تثبیت کرده است؛ اما مطالعات چندانی در مورد جایگاه و نقش توانایی فضایی در آموزش فرآیند حل مساله ریاضی انجام نشده است و عرصه­ آموزش ریاضی مدرسه­ای نیازمند به پژوهش های بیشتری در مورد توانایی فضایی در سطوح مختلف مانند برنامه های درسی، آموزش معلمان و یاددهی و یادگیری ریاضی است. یافته های این پژوهش می تواند در تغییر و تقویت راهبردها، فرایندهای آموزشی، برنامه ریزی درسی و ابزار های آموزشی مناسب برای بهبود تجسم فضایی دانش آموزان، کارآمد باشد.

آموزش معماری, حرفه معماری, دانش آموخته معماری, آموزش مشارکتی, سازمان مردم نهاد