مطالعه موردی نگاره های داستان ضحاک و سیاوش (بر اساس نظریه «دستور خوانش تصاویر» کرس و ون لیوون)

نظریه «دستور خوانش تصاویر[۱]»، در حوزه نشانه­شناسی اجتماعی قرارگرفته و در رمز­گشایی نشانه­های تصویری به کار می­رود. کرس و ون­لیوون (۲۰۰۶)، با الهام از سه فرانقش معنایی هلیدی، ساختاری مشابه را برای خوانش معانی نشانه­های تصویری ابداع نموده و قائل به وجود سه معنای «بازنمودی»، «تعاملی» و «ترکیبی» در تصاویر هستند. هدف از انجام این پژوهش یافتن پاسخی مناسب به این پرسش­ها است. آیا این نظریه در رمزگشایی معانی بازنمودی، تعاملی و ترکیبی، در نگاره­ها موفق است؟ میزان توانایی این نظریه در یافتن الگو­های غالب دستوری و نشانه­شناختی در نگاره­ها تا چه حد است؟ و آیا این رویکرد قادر خواهد بود الگو­هایی را بیابد که در شکل­دهی سبک خاص نگاره­ها نقش دارند؟  این تحقیق، بر روی دو نگاره منتخب از میان بیست وسه نگاره صورت­ گرفته است. این نگاره­ها، بر اساس روایات «ضحاک» و «سیاوش»، برگرفته از شاهنامه شاه طهماسبی مصور گردیده و اثر سلطان محمد نگارگرند. روش انجام پژوهش تحلیلی بوده و مشتمل بر سه بخش است. نخست، مبانی نظری رویکرد «دستورخوانش تصاویر» بررسی شده است؛ سپس، موارد صدق مولفه­های این رویکرد در نگاره­ها واکاوی شده و در پایان، موارد متناقض با این نظریه در نگاره­ها و علل وجود تباین­های موجود را بررسی­کرده­ایم. نتایج حاصله گویای آن است که برخلاف نسخ متنی این روایات، نوعی حذف و تبعیض جنسیتی در ساختار نگاره­ها مشهود بوده و نگارگر از به کار گرفتن مولفه­هایی چون پرسپکتیو و وجه­نمایی می­پرهیزد. همچنین، ساختار پلکانی در نگاره «ضحاک» موید وجود فواصل طبقاتی در جوامعی است که روایات برخاسته از آنانند. [۱]. The Grammar of Reading Images

کلیدواژه ها:

نگاره ، شاهنامه ، دستور خوانش تصاویر ، ضحاک ، سیاوش