سید حسن شجاعی دیوکلائی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه مازندران
محمدحسن پورقنبر - دانش آموخته دکتری تاریخ دانشگاه شهیدبهشتی

پس از پیروزی انقلاب چپ­گرایانه در همسایه شمالی ایران، یعنی روسیه، حکومت این کشور بنا بر رویکرد سوسیالیستی خود، اقتصاد را کاملا در اختیار گرفت و تجارت خارجی را ملی اعلام کرد. برای تحقق این هدف، حکومت شوروی در اواخر سال ۱۲۹۹ش دو کمپانی دولتی ونشتورگ و تسنترسایوز را تاسیس و صادرات و واردات شوروی را به انحصار آنها درآورد. پیوند اقتصاد ایران به اقتصاد روسیه، زمینه را برای فعالیت­های این دو کمپانی در مناطق شمالی ایران، اعم از خراسان، مازندران، گیلان و آذربایجان فراهم کرد. بر این­ اساس، مقاله پیش­رو به این پرسش پاسخ می­دهد که عملکرد تجاری کمپانی­های ونشتورگ و تسنترسایوز در ایران طی سال­های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۶ش چه بود و چه پیامدهایی را با خود به همراه داشت؟ نتایج این پژوهش که با استفاده از روش تحقیق تاریخی و به­کارگیری اسناد و مدارک آرشیوی صورت­گرفت، نشان می­دهد که عملکردهای تجاری این دو کمپانی، ضمن اینکه اقتصاد مناطق شمالی کشور را با بحران جدی مواجه کرد، نارضایتی شدید تجار ایرانی را به همراه آورد. به علاوه، از زوایای سیاسی و اجتماعی نیز آثار بسیاری برجای­گذاشت. تلاش­های حکومت ایران برای رفع این بحران به­واسطه رویکرد سیاسی ایدئولوژیک حکومت شوروی تا ­انعقاد قرارداد تجاری ایران و شوروی در شهریور ۱۳۰۶ش بی­نتیجه ماند.

عملکرد تجاری, پیامدهای سیاسی و اقتصادی, ونشتورک, سنترسایوز, ایران, شوروی