حبیب الله عباسی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی
علیرضا مرادی - استاد روانشناسی بالینی دانشگاه خوارزمی
غلامعلی فلاح - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی
صدیقه غلام زاده - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

در این پژوهش، شیوه های کاربرد رنگ را در غزلیات شمس مولانا بررسی کرده ایم؛ شیوه هایی که انتقال معانی و مفاهیم ذهنی او را تسریع کرده اند و از نظر شناختی نیز حائز اهمیت هستند. رنگ در غزلیات شمس بسیار تراکم دارد. به همین دلیل، ما از کثرت رنگ به «سماع رنگ» تعبیر کرده ایم. منظور از کثرت رنگ، هم تعداد رنگ هاست و هم رنگ در انواع نمودهای آن و نیز شیوه های کاربرد رنگ ها در آن مد نظر است. این تراکم رنگ را به طرق مختلف که عبارتند از: کمپوزیسیون رنگ (خلوص رنگ، حرکت در رنگ، هارمونی رنگ و کنتراست رنگ) و تاثیر رنگ در ادراک خودآگاه و ناخودآگاه، و نیز اکسپرسیون رنگ (روان شناسی رنگ) بیان کرده ایم. ترکیب بندی رنگ ها در غزلیات شمس، گاهی در یک بیت، گاهی در چند بیت پیاپی و گاهی در هر بیت یک غزل، پی درپی، یک یا چند رنگ یا مصادیق رنگ ها به کار برده شده است. در این پژوهش، رنگ های پربسامد را با مفاهیم آن ها تحلیل کرده ایم و از اصطلاحاتی که در فیزیک و هنر کاربرد دارند، در خدمت ادبیات و روان شناسی بهره برده ایم. به دلیل گستردگی رنگ ها در غزلیات شمس، فقط به رنگ های سفید، سیاه و قرمز بسنده کرده ایم. روش ما در این تحقیق نیز کمی و کیفی است. مولانا در همه غزلیات خویش از رنگ ها برای بیان مفاهیم انتزاعی و گاهی مفاهیم محسوس و حقیقی بهره برده است. همچنین، از رنگ ها بیشتر به شکل نمادین و سمبولیک استفاده کرده است. در عرصه شعر، رنگ ها که مثل های ازلی هستند و فرزندان نورند و نور مادر آن هاست یاریگر اندیشه مولانا هستند. این مفاهیم انتزاعی با رنگ برای انسان ملموس تر و محسوس تر می گردند. نویسندگان در این پژوهش برآنند که ابعاد تازه ای از این جهان پررمز و راز مولانا را در غزلیات شمس با تلفیق رویکردهای زیبایی شناختی و روان شناختی بازنمایی کنند.

رنگ, کمپوزیسیون, ادراک, خودآگاه, ناخودآگاه, غزلیات, مولانا