سیر تحول پیشوند استمرار از فارسی باستان تا فارسی نو
- سال انتشار: 1399
- محل انتشار: مجله پژوهش های زبانی، دوره: 11، شماره: 2
- کد COI اختصاصی: JR_JOLR-11-2_012
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 684
نویسندگان
دانشجوی دکتری زبان های باستانی ایران، دانشگاه آزاد تهران مرکزی، تهران، ایران.
استاد گروه زبان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
استادیار پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران.
چکیده
در گذشته زبان فارسی، پیشوندهای فعلی کارکردهای گوناگونی بر عهده داشتند، از جمله کارکرد قیدی و گاهی هم معنای اصلی فعل را گسترش یا محدود یا به کلی دگرگون میکردند. غالب پیشوندهای فعلی در اصل هم به جای قید به کار میرفتهاند و هم به عنوان حرف اضافه. در دوره میانه زبان فارسی، از کارکردهای نقشی آنها به تدریج کاسته شده و زبان به سمت تحلیلیشدگی پیش رفته و پیشوندهای فعلی کمتر باعث تغییر معنای واژگانی فعل شدهاند. به دیگر سخن، به صورت پیشوندهای تثبیتشده و غیرزایا در دوره میانه و سپس در دوره بعدی ظاهر شدهاند. این صورتهای زبانی در روند تحول زبان فارسی، غالبا دستوری شدهاند و نقشهای گوناگون دستوری را بر عهده گرفتهاند. یکی از این صورتهای واژگانی، پیشوند «می» در زبان فارسی امروز است که چنین روندی را پشت سر گذاشته و موضوع این مقاله هم بررسی تحولات تاریخی و نقش آن در زبان فارسی امروز است. در فارسی امروز، «می» بهعنوان پیشوند تصریفی با افعال ماضی و مضارع همراه میشود و نمود استمرار یا عادت را بازنمایی میکند. در این مقاله، سیر تحول «می» از دوره باستان تا فارسی امروز بررسی میشود و به کارکردهای آن در ادوار مختلف زبان فارسی اشاره میگردد. این پیشوند بازمانده صورت *hamaiwa در دوره باستان است که به صورت hamē به فارسی میانه رسیده است. hamē در فارسی میانه قید به معنی «همیشه» است و نمود استمرار و عادت را بازنمایی کرده و جای ثابتی در جمله نداشته و در جایگاههای گوناگون به کار رفته است. در متون ادب فارسی، این پیشوند به صورت «همی» و «می» باقی مانده و به تدریج به فعل جمله نزدیک شده و طی روند دستوریشدگی، کارکرد پیشوند تصریفی بر عهده گرفته است. در فارسی امروز، «می» علاوه بر نمود استمرار و عادت، برای بازنمایی مفاهیم وجهی نیز کاربرد دارد. در جملاتی که مفهوم آرزوی تحققنیافته و فرض نامحقق را بیان میکنند، این پیشوند به فعل ماضی افزوده میشود و کارکرد وجهی بر عهده میگیرد. بدینترتیب، پیشوند «می» که پیشتر روند دستوریشدگی را طی کرده و از مقوله قیدی به پیشوند تصریفی بدل شده و بازنمایی نمود استمرار و عادت را بر عهده گرفته است، در فارسی امروز، دستوریتر شده و در بازنمایی وجه نیز نقش ایفا کرده است.کلیدواژه ها
نمود استمراری, نمود عادت, قید, پیشوند فعلی, دستوری شدگیاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.