البارجین و الخرداذی دو وام واژه فارسی در زبان عربی

بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که حکایت وام­واژه­ های فارسی در زبان عربی به سر آمده و دیگر باید دفتر پژوهش در این ­باره را بست؛ چراکه پیشینیان آن طور که شاید داد سخن را داده­اند و آنچه را که باید گفته­ اند. گرچه تلاش پیشینیان در این باره ستودنی است ولی باید دانست که این قصه ناتمام سر دراز دارد و هنوز هم ناگفته­ ها فراوان است. نگارنده در این مقاله می­کوشد تا نشان دهد که برخی از واژگان فارسی با وجود کاربست در زبان نوشتاری عربی در لغت­نامه­ های پرشمار عربی و نیز کتاب­های در پیوند با «تعریب» نیامده­اند و افزون بر این آنچه که ­در تعریف و توضیح برخی ­دیگر از واژگان فارسی بیان شده نارسا و ناقص است. در مقاله پیش­رو از رهگذر واکاوی منابع کهن عربی روشن می­شود که «کتب لغت» به واژه فارسی البارجین، علی­رغم استفاده در منابع مکتوب عربی، اشاره نکرده ­اند و معنای بیان­شده برای الخرداذی نیز ناقص است. در این جا ذکر دو نکته بایسته است: نخست آن که در این جستار برای دریافتن چگونگی کاربست واژگان بیان­شده منابع گوناگون، از حوزه­های متعدد، بررسی شده و تنها به واکاوی آثار لغوی بسنده نشده است. کتاب­ های تاریخی، جغرافیایی، ادبی و نیز کتاب­های دینی مانند آثار فقهی و حدیثی از این جمله­ اند. دوم آن که پژوهش­ های این چنین را نباید، به ستم، تفنن لغوی دانست و این­ گونه پنداشت که یافتن معنای واژگان کهنی که امروزه دیگر نه در فارسی و نه در عربی کاربستی ندارند بیهوده و بی­ثمر است؛ چراکه پژوهش­ هایی از این دست افزون بر ارزش «لغوی» اهمیت تاریخی–فرهنگی نیز دارند؛ زیرا دادوستد زبانی را، که یکی از سویه­ های روابط پر فراز و نشیب ایرانیان و عرب­هاست، می­ کاود. انتخاب دو واژه یادشده از آن روست که این دو برآمده از زندگی روزمره مردم­ اند. البارجین ابزار غذا خوردن است و الخرداذی شراب و آوند آن. واژگانی از این دست در زبان عربی شاهدانی هستند که از رخنه کردن شیوه زیستن ایرانیان در آداب زندگی عربی-اسلامی گواهی می­ دهند.

کلیدواژه ها:

ایرانیان و عرب ها ، دادوستد زبانی ، وام واژگان فارسی ، البارجین ، الخرداذی