شکرالله خاکرند - دانشیار تاریخ دانشگاه شیراز
سیاوش یداللهی - دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه شیراز

کشور عراق در آغاز قرن بیستم میلادی بخشی از امپراتوری عثمانی و متشکل از سه ایالت بغداد، بصره و موصل بود. مهم ترین حادثه در آن دوره پیدایش جنبش ملی گرایی عرب، نهضتی فراگیر و منادی وحدت اعراب بود. در عراق جنبش ملی عرب بر اثر عواملی چند شکل گرفت. این پژوهش با روش تحقیـق توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات از راه منابع کتابخانه ای سامان یافته است و به دنبال پاسخ به این سوالات است که جنبش ملی عرب در عراق تحت تاثیر چه عواملی شکل گرفت؟ چه تحولاتی را طی کرد؟ و در پایان چه نتیجه ای از آن حاصل شد؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی طبقه نخبه عراقی تحت تاثیر آموزش های نوین در مدارس عثمانی شکل گرفت. این گروه در حکومت ترکان جوان به هسته ملی­گرا­های عرب تبدیل شدند. سیاست های تحمیل هویت ترکی بر اعراب نقش برجسته ای در برانگیختن حس هویت ملی و پیوستگی نخبگان عراقی با جنبش ملی عرب ایفا کرد. آن ها در پاسخ به سیاست های حاکمان استانبول دست به برپایی گروه های ملی گرا و فعالیت در شهرهای عراق در راستای گسترش ملی گرایی عربی زدند. منتهی فعالیت آن ها در قالب حفظ وحدت امپراتوری بود؛ اما براثر تحولات جنگ جهانی اول اعراب عراق نیز به سمت استقلال کامل از حکومت عثمانی حرکت کردند که نتیجه آن شرکت افسران عراقی در انقلاب عربی ۱۹۱۶م بود. در پایان جنگ مهم ترین نتیجه جنبش ملی عرب در عراق به قدرت رسیدن اقلیت عرب های سنی منادی ملی گرایی عرب بود.

عراق, ملی گرایی عرب, ترکان جوان, جنگ جهانی اول, انقلاب عربی ۱۹۱۶م, جماعت العهد, انقلاب ۱۹۲۰م