محسن رحمتی - استاد گروه تاریخ دانشگاه لرستان
فرزاد خوش آب - دانشجوی دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه لرستان
تقی اصغری - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه محقق اردبیلی

سرزمیـن گیلان، به واسطه موقعیت جغرافیایـی اش، از ورود اسلام تا صفویه، همواره تحت فرمان خاندان­های حکومتگر محلی بوده و معمولا زیر سلطه مستقیم حکومت مرکزی قرار نداشت. این روند تا پیش از روی­کار آمدن صفویـان هم­چنان ادامه پیـدا کرد. فقط در دوره صفوی، شاه­عباس اول (حک: ۹۹۶-۱۰۳۸ق/۱۵۸۸-۱۶۲۹م) با بسط نفوذ و سلطه حکومت مرکزی در گیلان، بساط حکومت های محلی آن را در هم پیچید. از آن پس، امور گیلان توسط کارگزاران و حکمرانان منصوب از طرف حکومت مرکزی اداره می­شد. در دوره کریم­خان زند (حک: ۱۱۶۳-۱۱۹۳ق/۱۷۵۰-۱۷۷۹م.) نیز هدایت­الله­خان به حکومت آن ایالت منصوب شد ولی به واسطه علل و عوامل مختلف رابطه او با حکومت مرکزی تغییر یافت. این پژوهش با روش توصیـفی تحلیـلی، بـرای ارائه پاسـخ­ به این سـوال تنظیـم شده است که روابط هدایت­الله­خان گیلانی با حکومت مرکزی چرا و چگونه تغییر یافت؟ یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که  روابط هدایت­الله­خان با حکومت مرکزی تحت تاثیر عواملی همچون ضعف حکومت مرکزی، توان­یابی نظامی حاکم گیلان، برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با حکومت­های هم­جوار متغیر و تابع شرایط بود. حاکم گیلان با توسل به اقدامات سیاسی، نظامی و اقتصادی و سرکوب خوانین محلی  در صدد تلاش برای حفظ موجودیت خود و افراد تحت سرپرستی اش، در مقابل حکومت مرکزی و دیگر مدعیان سیاسی قدرت بود.

گیلان, حکومت مرکزی, کریم خان, هدایت الله خان, آقامحمدخان قاجار, قاجار, زندیه