مطالعه تطبیقی حضرات خمس از دیدگاه قیصری و امام خمینی

حضرات خمس، حقیقتی جامع در عرفان اسلامی است که نخستین بار در مکتب ابن عربی به شکل مصطلح آن مطرح شد. حضرات خمس ناظر بر درجات و مقامات وجود مطلق و مراتب کلی هستی است که جایگاه ظهورات و تجلیات حق تعالی است. قیصری و امام خمینی که هر دو متاثر از آموزه های مکتب ابن عربی هستند، تمایز آرای آشکاری با یکدیگر و با سایر عرفا در این زمینه دارند و در برخی موارد، ابداعاتی را نیز می توان در آن ها سراغ گرفت. به اعتقاد ایشان، مراتب وجود، منحصر در پنج حضرت است که عبارتند از: لاهوت، جبروت، ملکوت، ملک و انسان کامل. از میان این حضرات، لاهوت، جزء مراتب ذات است و بر مرتبه ذات و احدیت اطلاق می شود. سه مرتبه دیگر نیز ازجمله مراتب خارج محسوب می شوند. همچنین انسان کامل، جامع حضرات پیشین است و از آن تحت عنوان کون جامع یاد می شود. گونهرویکرد قیصری و امام خمینی به موضوعات عرفانی و ازجمله حضرات خمس، تحت تاثیر سنتی است که از آن برخاسته اند. بدین لحاظ، عرفان امام خمینی، رنگ و بوی عرفان شیعی دارد. تطبیق آرای قیصری و امام در مواردی نظیر مفهوم وجود، اسماء و صفات الهی، مفاتیح غیب، عماء، مراتب ذات حق، مراتب خارج، انسان کامل و نظایر آن ها که همگی داخل در مقوله حضرات خمس هستند، اختلافات مبنایی ایشان را در این زمینه به خوبی تبیین می کند. تفاوت تاملات عرفانی این دو عارف برجسته، بویژه در مسئله حقیقت محمدیه و اضافه شدن حقیقت علویه در عرفان امام، جلوه بیشتری می یابد.

کلیدواژه ها:

عرفان اسلامی ، عرفان شیعی ، حضرات خمس ، قیصری ، امام خمینی