بازتاب فرامتن تاریخی در سوگ سروده های دفاع مقدس (از ۱۳۵۹ تا پایان ۱۳۶۳ هـ. ش)

شعر دفاع مقدس، یکی از جریانهای ادبی معاصر است که حول محور پدیده جنگ عراق علیه ایران، شکل گرفته است. به واقع، جنگ به منزله فرامتنی تاریخی و زمانمند با زمینههای بروز، سیر تاریخی و پیامدهای مشخص، میتواند فینفسه عاملی برای ایجاد جریانی ادبی باشد. شعر دفاع مقدس به دو دوره تاریخی -ادبی (۵۹ـ۶۳ و ۶۴ـ۶۷) قابل تقسیم است که هر یک دارای ویژگیهای متمایزی است. گونه سوگسرایی (رثا) یکی از جریانهای عمده فرامتنمحور در دوره اول است و حول محور فرامتن تاریخی - اجتماعی «شهادت» شکل گرفته است. بر این اساس، «شهادت افراد خاص»، «شهادت در معنای کلی» و «رویدادهای ناگوار در تاریخ جنگ» از محورهای اصلی انگارهای محسوب میشود. قالب شعری مسلط بر آن غزل و تاریخ سرایش آثار، متمرکز بر سالهای نخستین جنگ (۱۳۶۰ و ۱۳۶۱) است. این سالها دربرگیرنده چند عملیات بزرگ است که جامعه ایرانی در اثنای آن با فرامتن تاریخی - اجتماعی «شهادت افراد»، روبهرو شد. سوگسرایی، در این دوره، جریانی سنتگرا در فرم و محتوا قلمداد میشود و بررسی ساختار سهگانه «موسیقایی، بلاغی و انگارهای» آن، نشاندهنده انطباق متن بر واقعیت و دوری از قطب تخییل است.

کلیدواژه ها:

شعر دفاع مقدس ، سوگسرایی ، فرامتن تاریخی ـ اجتماعی