افشین قشلاقی - استادیار، دانشکده علومزمین دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران
شیما رستمی - کارشناس ارشد زمین شناسی زیست محیطی، دانشگاه صنعتی شاهرود، ایران

هدف از این مطالعه بررسی تغییرات غلظت فلزات سنگین، ارزیابی شدت آلودگی و تعیین گونه های ژئوشیمیایی غالب فلزات در رسوبات بستر رودخانه سیاهرود در استان مازندران است. برای این منظور در طول این رودخانه و از محل سرچشمه تا محل تخلیه آن به دریای خزر تعداد ۱۵ نمونه رسوب برداشت گردید. ضمن اندازه گیری غلظت کل فلزات (Pb, Zn, Cu, Cr, Ni, As, Cd) و برخی خواص فیزیکوشیمیایی (pH، درصد ماده آلی و درصد رس) نمونه های رسوب، فازهای ژئوشیمیایی فلزات موجود در آنها نیز با استفاده از روش استخراج ترتیبی ۴ مرحله ای تعیین گردید. نتایج به دست آمده به طور کلی نشان داد که تغییرات غلظت بیشتر فلزات در طول رودخانه روندی غیریکنواخت داشته که علت آن آلاینده ها به ویژه در نقاط نزدیک به مناطق شهری و ایستگاه های آخر نمونه برداری و همچنین تاثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی رسوب از جمله محتوای ماده آلی و درصد رس بر غلظت فلزات است. ارزیابی شدت آلودگی با محاسبه ضریب زمین انباشت نیز آشکار ساخت که رسوبات رودخانه سیاهرود نسبت به سرب و کادمیم آلودگی متوسط و نسبت به سایر فلزات آلودگی کم نشان می دهند. ضمنا دو فلز اول (سرب و کادمیم) با هیچ یک از پارامترهای فیزیکوشیمیایی رسوب رابطه آماری معنادار نشان نمی دهند درحالیکه فلزات دیگر با درصد رس و درصد ماده آلی رسوبات رابطه معنی داری نشان می دهند. نتایج حاصل از آنالیز استخراج ترتیبی نشان داد که بیش از ۵۰ % از غلظت کل دو فلز سرب و کادمیم در فاز اول (تبادل پذیرF۱) و سایر فلزات (روی و نیکل) عمدتا در فاز بازماندی خاک تجمع یافته اند. این مسئله مبین آن است که دو فلز Pb و Cd عمدتا بر اثر فعالیت های انسانی در رسوبات بستر رودخانه سیاهرود تجمع یافته اند در حالیکه عوامل طبیعی (زمین زاد) را می توان به عنوان عامل اصلی تجمع دو فلز روی و نیکل در بخش سیلیکات های رسوبات بستر رودخانه سیاهرود به حساب آورد.

فلزات سنگین, آلودگی, رسوب, گونه سازی, رودخانه سیاهرود, مازندران