ناصر قربان نیا - دانشیار گروه حقوق دانشگاه مفید

انسانها نه تنها حق دارند بلکه مکلفند به انسانهای نیازمند در هر جای دنیا کمک کنند. در زمان بروز فجایع انسانی ناشی از جنگ یا حوادث طبیعی، هر انسانی تعهد اخلاقی دارد به کمک انسانهای نیازمند بشتابد. حوادث طبیعی متعدد که قابل پیشبینی و یا پیشگیری نیستند در جای جای دنیا رخ میدهد و انسانهایی را متاثر میسازد. افزون بر بلایای حاصل از حوادث طبیعی، جنگها و خشونتهای متاسفانه روزافزون، حیات، سلامتی، آرامش و آسایش انسانهایی را بر هم میزند که نه تنها دخالتی در آن منازعات ندارند، بلکه از رخداد آن خرسند هم نیستند. در مواردی دولتهای مبتلا به بحران و وضعیت اضطراری توان تامین نیازمندیهای ضروری مردم را ندارند یا در تامین آنها در مشقت شدید قرار دارند. در چنین وضعیتی بیگمان همه ملتها و دولتها تعهد اخلاقی دارند تا برای رفع معضلات و نجات ملت آسیبدیده مساعدت کنند، چنانکه دولت ناتوان اخلاقا ملزم است کمکهای انساندوستانه را بپذیرد و شرایط رساندن آن به نیازمندان را فراهم سازد. سخن بر سر این است که آیا این تعهد اخلاقی، چهره حقوقی نیز یافته است یا نه. بر چه پایهای میتوان این تعهد پر اهمیت اخلاقی را وارد دنیای حقوق نمود؟ آیا میتوان بین تعهد به ارائه و تعهد به پذیرش تفکیک کرد و تنها دومی را تعهدی حقوقی به شمار آورد؟ نقش رضایت دولت نیازمند چیست؟ اگر تعهد به پذیرش را تعهدی الزامآور حقوقی بدانیم، ضمانت اجرای آن چیست و در صورت عدم صدور رضایت مبادرت به چه اقدامی مجاز است؟ آیا تقاضای دولت بحرانزده و نیازمند حکم اخلاقی و حقوقی ارائه کمک را تغییر میدهد؟ پاسخ به پرسشهایی از این دست وجهه همت نگارنده در این مقاله است.

تعهد, حق, کمکهای بشردوستانه, اخلاق, حقوق