مصطفی موسوی - استادیار دانشگاه تهران

اخذ و اقتباس در فرهنگ اسلامی سابقهای دیرینه دارد. کتابت قرآن و حدیث از ابتدا تابع قواعد خاص و سختگیرانهای بوده، ولی این رعایت امانت در نقل آثار دیگر چندان مورد اعتنا نبوده است. این عدم رعایت امانت گاه تا جایی پیش میرود که بهدرستی میتوان نام سرقت ادبی یا انتحال را بر آن گذاشت. نمونههای این موارد چنانند که نمیتوان بیاعتنا از کنار آنها گذشت. عدم رعایت امانت در نقل مطلب همیشه در مظان سرقت ادبی نیست، چنان که در شمایل الاتقیای رکنالدین دبیر کاشانی، عارف چشتی و نویسنده اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم میبینیم که نام اثر و صاحب اثر مطالب منقول را ذکر میکند، اما چنان تغییراتی در ماخذ ایجاد میکند که نشان میدهد اساسا رعایت امانت در روش او جایی ندارد. در این مقاله سعی شده است با نشاندادن نمونههایی قابل تامل، ارتباط این مسئله با سنت شفاهی، مبانی اعتقادی و چگونگی تلقی امروزی از آن بررسی شود و در ضمن اهمیت شمایل الاتقیا در تاریخ تصوف نشان داده شود. این کتاب نخستین اثری است که در آن پس از گذشت بیش از دویست سال از مرگ عین القضات همدانی، به آثار و افکار او به دیده قبول استشهاد شده است.

اخذ و اقتباس, اخلاق علمی, تمهیدات عین القضات, سرقت ادبی, سنت شفاهی, شمایل الاتقیا, کتابت قرآن و حدیث