کارکردهای بلاغی عناصر دیوانی در غزل فارسی؛ از قرن ششم تا هشتم با تکیه بر غزلیات شاعران برجسته

غزل از قرن ششم حضور جدی و چشمگیر در ادب فارسی مییابد. این نوع شعر، با آنکه از کیفیت زبانی و معنایی خاصی برخوردار است که آن را از انواع دیگر شعر متمایز میسازد، نمیتواند خود را از تاثیر عناصر زبانی دورههای پیشین – که عمدتا عناصر تصویرآفرین هستند- دور نگه دارد. البته طرز نگرش شاعر و جغرافیای فرهنگی که وی در آن پرورش یافته است، نحوه استفاده از این عناصر را دچار دگرگونی میسازد. از میان عناصر گوناگون زبانی، میتوان از عناصر دیوانی نیز سخن گفت. این عناصر سبب پدید آمدن تصاویر برجسته و درخور اعتنایی در غزل شده­اند. عناصر مربوط به دربار وقتی در قصاید فارسی به کار گرفته میشوند، بهندرت میتوانند از معنای ظاهری خود عدول کنند. معنای مجازی این عناصر بیشتر در غزل است که خود را نشان میدهد. گسترش صنایع ادبی در فضای غزل و تغییر کیفیت این صنایع نسبت به  فضای قصیده، سبب میشود تا هر آنچه که به غنای زبان ادبی کمک میکند- از جمله عناصر دیوانی- از طرف شاعران با استقبال مواجه شود. با بررسی غزل فارسی، در دوره مورد مطالعه، به این نکته پی میبریم که عناصر مربوط به تمام دیوانها، کمابیش، حیات خود را در این قالب شعری حفظ کردهاند. در این مقاله، از میان عناصر دیوانی، عناصر سپاهی (دیوان لشکر)، عناصر دیوان انشا و عناصر دیوان استیفا از منظر کارکردهای بلاغی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. 

کلیدواژه ها:

غزل ، عناصر دیوانی ، دقایق بلاغی ، تصویرسازی