نعیم عموری - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید چمران اهواز
زهرا احمدیان - دانشجوی زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید چمران اهواز
عباس یداللهی فارسانی - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید چمران اهواز
یدالله زرگر - دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

بیش از یک سده است که تحلیل روانشناسی به عنوان یکی از دانش­های نوین مورد توجه قرار گرفته است. فروید بنیانگذار مکتب روانکاوی، پایه­های این علم را بنا نهاد و شاگردانش این دانش را به رشد و بالندگی رساندند. با توجه به ظرفیت والای ادبیات، پیوند این دانش با روانشناسی شایان توجه است. رمان­های عبدالرحمن منیف از آثار ارزشمند و برجسته ادبیات عرب هستند که می­توان آن­ها را با استفاده از شیوه­های تحلیلی و نقادانه نوین مورد بررسی قرار داد و بدین ترتیب جوانب پنهان آنها را آشکار، شرح و تفسیر کرد. بدین منظور در پژوهش حاضر با انتخاب رمان النهایات عبدالرحمن منیف تلاش شده با توجه به نقش شخصیت­ها و باورها، به روانکاوی فردی و جمعی و مفاهیم برجسته روانی موجود در آن­ها پرداخته شود. رمان النهایات از رمانهای شناخته­شده و اثرگذار در کشورهای عربی بوده که وی در تالیف آن به نقد اوضاع جامعه­اش پرداخته است. در این پژوهش، شخصیت­ها با توجه به جنبه­های روانی و آسیب­هایی چون ترس، اضطراب، مرگاندیشی، ماتم، مالیخولیا و جنون و دیوانگی تحلیل شده­اند. همچنین باورها و کنش­های عامیانه مانند مادر زمین، توتم، تابو، نوستالژی و مکانیزم­های دفاعی مورد واکاوی قرار گرفته­اند. اما جنبه­های روانی شخصیت­هایی چون عساف و مردم طیبه و انسانگرایی آن­ها، برجستگی بیشتری داشته­اند. شخصیت عساف فضای ناگوار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی روستای طیبه را به نمایش میگذارد. در واقع او مشکلاتی را که مردم این جامعه با آن درگیر هستند به خواننده منتقل میکند و بازتاب این شرایط نامساعد را میدهد. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی به بررسی حوادث داستان پرداخته است. نتایج حاصل از بررسی رمان النهایات­ منیف از منظر روانی نشان می­دهد که کشمکش درونی و نبرد دائمی میان مرگ و زندگی از جمله مهم­ترین مواردی هستند که منیف به آنها پرداخته است. او در رمان خود سعی میکند بینظمی، آشفتگی جامعه و فقر و بدبختی مردم را به نمایش درآورد و مرگ عساف را عامل تغییر وضع موجود شمرد.

ادبیات معاصر, عبدالرحمن منیف, روانکاوی شخصیت, انسانگرایی, رمان النهایات