ابوالفضل بهنیافر - استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران
عادل سپهر - استادیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمدرضا منصوری - دانشجوی دکتری اقلیمشناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

  اساس ژئومورفوتوریسم را پتانسیل­های زمین شناسی و چشم اندازهای ژئومورفولوژی در هر منطقه­ای برای جذب گردشگر تشکیل داده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی پراکنش چشمه­ها در سطح شهرستان کلات به عنوان جاذبه­های نقطه­ای واجد ارزش ژئومورفوتوریسم در واحد ارضی هر کدام از سازندهای زمین شناسی است. شهرستان کلات در دامنه­های شمالی زون کوهستانی کپه داغ قرار دارد که پوشیده از سازندهای آهکی چین خورده دوره ژوراسیک است. در این مطالعه از روش زمین مختصات جاذبه­های زمین شناختی و ژئومورفولوژی استفاده شده است. در ابتدا نقاط مورد نظر توسط GPS شناسایی و نمونه برداری شدند و سپس با کمک تحلیل­های فضایی و منطقه­بندی در ArcGIS ، همبستگی میان تمرکز جاذبه­ها در واحدهای ارضی هر سازند زمین شناسی ارزشیابی گردید. همبستگی بین پراکنش چشمهها و مجموع آبدهی سالانه آنها در واحد ارضی هر کدام از سازندها طبق آزمون پیرسون نشان دهنده همبستگی قوی در بازه معناداری ۹۵% بود ( R۲=۰.۸ ). منطقه­بندی فضایی چشمه­ها در GIS هم نشان داد که ظهور چشمه­ها بیشترین تمرکز را در سازندهای شوریجه، سنگانه، تیرگان و مزدوران داشتهاند و همین طور بیشترین آبدهی سالانه چشمه­ها به ترتیب در سازندهای تیرگان، مزدوران، شوریجه و آبدراز به وقوع پیوسته است. مقایسه نتایج با مشاهدات میدانی هم مشخص کرد که چشمهها و سایر مظاهر ژئومورفوتوریستی در منطقه عموما بر روی سازندهای آهکی ضخیم لایه همچون سازند مزدوران و تیرگان نمود بیشتری داشته است. چشمهها و آبشارهای واقع در این قلمروها نیز سایت ها ی گردشگری مهمی چون قرهسو، اورتاکند، زاوین و سینی را به وجود آورده است. در پایان میتوان گفت که سازندهای آهکی پتانسیل بالاتری را از نظر برخورداری از پدیدههای ژئومورفوتوریستی همچون چشمهها دارند.

ژئومورفوتوریسم, تحلیل پراکنش فضایی, چشمه, سازندهای زمین شناسی, شهرستان کلات