حسن جعفری - استادیار گروه جغرافیا دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

یکی از خصوصیات منحصربهفرد دشتهای شمالی حوضه آبی زنجانرود در استان زنجان، وجود رودخانههایی است که بهصورت موازی، در درههای عمیقی جریان دارند. با توجه به شیب ملایم سطوح هموار اطراف درهها، که به درهها ختم نمیشود، لندفرمهای موجود با فرآیندهای امروزی در تعادل نیستند. مشخصبودن کنیک کوهستان در نقشههای توپوگرافی و شواهد میدانی، نشان میدهد در دشتهای مورد مطالعه، مخروطافکنه جدیدی در حال گسترش نیست، در حالی که حفر درهها در درون مخروطافکنههای قدیمی انجام شدهاند که کل سطح دشتهای شمالی را پوشیدهاند. رودخانههایی مثل سهرین، سارمساقلو و قرهچریان که وسعت حوضه آبی قابل توجهی بالاتر از سینوزیته جبهه کوهستان دارند، در درههای عمیقی جاری هستند که در سینوزیته کوهستان گاه عمق آنها از صد متر نیز تجاوز میکند و در طول زیادی از مسیر، با حفظ اختلاف ارتفاع اولیه نسبت به نواحی اطراف، به زنجانرود ختم میشوند. بررسی شرایط توپوگرافیکی دشتسرهای پوشیده از رسوبات آلوویالی، الگوی آبراهههای موازی و انقطاع دشتسرها با درههای آبشخورمانند عمیق و وسیع، از روی نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی منطقه بههمراه شواهد میدانی نشاندهنده دخالت شدید تکتونیک در تحول دشتهای شمالی زنجانرود است. در این پژوهش، از شاخصهای مورفوتکتونیکی همچون؛ گرادیان طولی رودخانه (SL)، تقارننداشتن حوضه زهکشی (Af)، نسبت کف دره به ارتفاع آن (Vf)، پیچ و خم پیشانی کوه (Smf) و تقارن توپوگرافی عرضی (T) استفاده شده است. ارقام برآوردشده از این شاخصها، در سه کلاس یک تا سه (فعال تا غیرفعال) طبقهبندی شدند. از نتایج به دست آمده بر میآید که این زیرحوضه از نظر تکتونیکی در گروه فعال قرار گرفته است.

مخروطافکنه, گسل زنجانرود, نئوتکتونیک, کواترنر, سهرین