نقش پراکندگی فضایی مراکز ثقل فیزیوگرافی در آبگیری چالههای داخلی ایران

دریاچهها بهصورت سیستمی عمل میکنند. اقلیم، موقعیت ریاضی، ویژگیهای فیزیوگرافی (مساحت حوضه، محیط، طول، شکل، شیب، جهت شیب و زمان تمرکز)، ناهمواریها و ثقل (ثقل هندسی حوضه، ثقل هندسی دریاچه، ثقل هیدرولوژی و ثقل ژئومورفولوژیکی)، ازجمله عوامل موثر در بقا یا نابودی دریاچهها هستند. با توجه به قلهها، خطوط توپوگرافی و آبراههها، مرز ۱۴ حوضه داخلی ایران (ارومیه، گاوخونی، مهارلو، میقان، قم، درانجیر، جازموریان، ابرکوه، بافق، اردستان، یزد، قطروئیه، سیرجان و لوت) در نقشههای توپوگرافی ۵۰۰۰۰/۱ با بهرهگیری از نرمافزار Arc GIS تعیین حدود شد. ارتفاع خط تعادل آب و خشکی دریاچههای ارومیه، گاوخونی، میقان، قم و مهارلو از منابع اسنادی و بقیه حوضهها از شواهد بازتابدهنده دریاچهها در نقشههای توپوگرافی استخراج شد. در ادامه از پایگاه دادههای اسفزاری با بازه زمانی ۵۰سال برای بررسی دما و بارش حوضهها استفاده و حجم آب دریاچهها با توجه به خط تعادل آب و خشکی و حجم بارش سالانه براساس متوسط درازمدت بارش و مساحت حوضه در سیستم اطلاعات جغرافیایی محاسبه شد. سپس از تقسیم حجم آب دریاچه بر حجم بارش، ضریب آبگیری دریاچهها برآورد و سپس مرکز ثقل ژئومورفولوژیکی حوضهها، ثقل هندسی دریاچه و حوضه و مرکز ثقل هیدرولوژیکی براساس دادههای دبی رودخانهها مشخص شد. بررسی ضریب آبگیری چالهها بیانکننده این مطلب است که حوضههای لوت، درانجیر، گاوخونی، ابرکوه و قم کمترین ضریب آبگیری را به خود اختصاص دادهاند. ضریب مشابه حوضه گاوخونی و قم با لوت، بیانکننده اثرپذیری ضریب آبگیری از فاصله مرکز توپوگرافیکی از مرکز هندسی حوضه است. ضریب آبگیری زیاد حوضههای قطروئیه، اردستان و سیرجان مدیون انطباق پستترین قسمت توپوگرافی با مرکز هندسی حوضه و همردیفشدن حوضه بافق ازنظر ضریب آبگیری با حوضههای میقان و مهارلو ناشی از قرارگیری دریاچه در مرکز توپوگرافیکی حوضه است.

کلیدواژه ها:

ویژگیهای هندسی ، ثقل ، دریاچه ، ایران