علی هنرمند - دانشجوی دکترای فقه و حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
سیدابوالقاسم نقیبی - دانشیار دانشگاه شهید مطهری
سیدصادق موسوی - دانشیار دانشگاه شهید مطهری

بدعت بمعنای وارد کردن آنچه که از دین نیست در قلمرو دین، امری ناپسندیده و حرام تلقی شده است، از طرف دیگر آدمیان چون از عقل، اختیار، خلاقیت برخوردارند، برای ارتقا کیفیت زندگی، همواره اندیشه ها، ابزار ها و روش های بهتری را برای رفع نیاز های اجتماعی، اقتصادی وارد زندگی می کنند و در نتیجه مقتضیات محیط اجتماع و زندگی در هر عصر و زمانی تغییر می کند و اندیشه ها، آداب و سنت های اجتماعی و سبک زندگی مومنان نیز از این تحولات تاثیر می پذیرد و زیست مومنانه ویژگی عصری پیدا می کند و سنت های جدید به تدریج در ست های دینی رسوخ می یابد و سنت های دینی با بدعت ها می آمیزد. از این رو، در تاریخ اسلام، مواجهه مسلمین با مقتضیات عصر و زمان با احتیاط و حساسیت بوده است. چنانکه، برخی از خوارج بر این نظر بودند که باید به گونه دینداری عصر نبوی پایبند بود و هر نوع تفاوت با آن گونه دینداری بدعت محسوب می شود. و همچنین بعضی از سلفیه، عقاید و سنن دایر سه قرن نخستین رای عقاید و سنت های دینی بشمار آورده و با هر امر مستحداثی به مبارزه برخاستند. غالب متکلمان و فقیهان با بکارگیری روش صحیح فهم نصوص مشتمل بر عقاید و احکام شرعی، در حقیقت با پیوند معرفتهای جدید دینی با آموزه ها و تعالیم دینی، به اندیشه ها و بینش های نو، اصالت می بخشند، لذا نمی توان نواندیشی دینی و فقهی و نتایج حاصل از آن را بدعت تلقی کرد. در این نوشتار با جمع آوری اطلاعات با ابزار کتابخانه ای و بکارگیری روش تحقیق توصیفی و تحلیلی، مرزهای بدعت از نواندیشی دینی و فقهی بدست داده شده است و تنها آن دسته ها از نواندیشه ها که با تعالیم مسلم دینی که مورد اتفاق امت اسلامی است، مغایرت داشته باشد بدعت بشمار آمده است.

دین، معرفت دینی، بدعت، نواندیشی دینی، نواندیشی فقهی