ندا امینی - کارشناس ارشد معماری دانشگاه تهران
معصومه کاظمی - کارشناس ارشد معماری دانشگاه آزاد قزوین

ایجاد حریم یکی از اولین نیازهای انسان در برقراری روابط با سایر همنوعانش است. معماری اسلامی ایران در طول حیاتش برای پاسخگویی همه جانبه به نیازهای انسان از اصول جاودان و پایداری بهره برده است و این نیاز را نیز به بهترین شکل پاسخ گفته است. اما اینگونه نیست که تنها معماری ایران به این نیاز توجه کرده باشد. بلکه در غرب نیز به برقراری و ایجاد حریم قائلند؛ اما با نگاهی متفاوت، در بستری متفاوت و با روشی متفاوت. محرمیت یکی از آن مفاهیمی در معماری ایران است که در ارتباط تنگاتنگ با ایجاد مرز و حریم با بیگانگان است و سازوکار شرقی دست یابی به حریم محسوب می شود. اما خلوت ما به ازای غربی آن است. این دو در عین اینکه یک نیاز را برآورده می کنند، از لحاظ معنایی و نمود فضایی دارای تفاوت های ظریفی هستند که نمی توان از آن ها چشم پوشید. برای دریافتن این تفاوت ماهیت به بررسی سازو کارهای ایجاد کننده ی آن ها در نظریات و نمونه های موجود به تفکیک می پردازیم. آنچه در فضاهای معماری امروز ایران مشاهده می شود تبلور تفکرات و ایده آل های پراکنده ی غربی است و انسان ایرانی با آن ها بیگانه است. آنچه اهمیت دارد این است که ایجاد حریم در معماری مسبوق و تاریخی ما به روشی متفاوت از آنچه امروز در حال اتفاق افتادن است حاصل می شد. اما این سازوکار در فضاهای معماری امروز ایران دچار فروکاهش شده و دیگر تمام نیازهای مادی و معنوی انسان شرقی را بر نمی تابد. در این پژوهش تلاش خواهیم کرد تا با شناختن بیشتر و بهتر سازوکارهای دستیابی به حریم و مرز ، بازگشتی به اصول ارزشمند معماری اسلامی که فضایی شایسته و در خور انسان مسلمان خلق می کند داشته و اهمیت آن را دوباره یادآوری کنیم.

حریم، محرمیت، خلوت، معماری اسلامی، معماری غرب