مهدی ابراهیمی - کارشناس ارشد توسعه اجتماعی دانشگاه تهران

کتاب توسعه، فقر فرهنگ، و سیاست اجتماعی به قلم بریج موهان (استاد گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه لوئیزیانا) نوشته شده و نخستینبار در سال ۲۰۱۱ ازسوی انتشارات پالگریو در ۲۱۸ صفحه به بازار نشر عرضه شده است. دو مضمون اساسی کتاب عبارت­اند از: ۱. فقر بهمنزله مفهومی سیاسی (نه پدیده­ای صرفا اقتصادی) و ۲. نقد مفهوم مشهور اسکار لوئیس یعنی فرهنگ فقر؛ مفهومی که علت و معلول را بهشکل مبهم و مغشوش مطرح کرده است. در دیدگاه موهان، گروه­ های فرودست، در جوامعی که با توسل به فرآیندهای قهرآمیز سیاسی و ایدئولوژیک به فقر مشروعیت می­بخشند، به ایجاد ضدفرهنگ ­های مقاومت و بقا گرایش دارند تا بتوانند تحت استثمار و محرومیت دوام آورند. بحث او از قدرت و مقاومت دربرابر آن در زمینه­ای جهانی مطرح شده و رنگ­وبوی فوکویی دارد. شیوه زندگی ­ای که لوئیس بدان فرهنگ فقر می­ گوید، درواقع، ضدفرهنگ­ های بقا در وضعیتهایی بهلحاظ اجتماعی ناعادلانه هستند. بنابراین، برداشت لوئیس از شیوه ­های زندگی گروه­ های فرودست باید معلولی درنظرگرفته شود که علتش فرهنگ­های فقر جامعه ­ایهستند؛ فرهنگ ­هایی که بی­ عدالتی را دوام میبخشند و آن را مشروع جلوه می­دهند. پرسش اساسی این کتاب را می ­توان اینگونه مطرح کرد: آیا انسان­ها می­توانند از این بی­ عدالتی­ های به طور اجتماعی ساختمندـ­ از سطح محلی تا جهانی ­ـ فراگذرند و فقر دامنهداری را زیر سوال ببرند که فرهنگ­های رایج فقر به آن دوام بخشیده­اند؟ موهان می­ گوید آری، اما به شکل مشروط. کاستن از بی ­عدالتی و فقر، مستلزم وانهادن آگاهی طایفه ­ای و قبیله ­ای و عقلانیت ذهنی کنونی است. ما نیازمند آگاهی و فرهنگ جهان­شمول و عقلانیت عینی هستیم و نیز گسترش نهادهای همیار اجتماعی و جهانی. به باور نویسنده کتاب، اگرچه مدرنیزاسیون باید با کاربست علم، تکنولوژی و خرد در امور روزمره همراه باشد، این فرآیند توسعه انسانی و اجتماعی، به منبع اضطراب و ازخودبیگانگی بدل شده است.

نقد کتاب, کتاب توسعه, فقر فرهنگ و سیاست اجتماعی.