سید رضا مهدی نژاد، - استاد یارجامعه المصطفی العالمیه

چکیده «تمدن» یا «حضاره» از جمله واژگانی است که در قرآن کریم بهطور مستقیم از آن یاد نشده، اما راه پژوهش درباره آن از طریق جستجوی واژههای مرتبط، بهویژه واژههای دارای بار اجتماعی میباشد. «امت»، «قوم»، «قریه» و «مدینه» از مهمترین واژگانی بوده که تاکنون از آنها برداشت تمدنی شده است. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که واژگان فوق چه رابطه معنایی با تمدن دارند و آیا می­­­توان از رهگذر آنها به مفهومی از تمدن در قرآن دست یافت؟ در این مقاله تلاش شده با روش توصیفی - تحلیلی، نخست به بررسی و توصیف مفهومی واژگان مذکور پرداخته شود و سپس رابطه آن را با تمدن واکاوی گردد. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که واژگان مذکور، دلالت معنایی مستقیمی بر مفهوم تمدن ندارند و نمیتوان آنها را بهمثابه تمدن تلقی نمود؛ اما با توجه به معنا و ظرفیت اجتماعی این کلمات، میتوان از آنها بهرهبرداری تمدنی کرد و تمدن را به این مفاهیم و ظرفهای اجتماعی منتسب نمود. در این میان، واژگان «امت» و «مدینه»، ظرفیت بالایی برای پیوند مفهومی با تمدن دینی دارند.

واژگان کلیدی: قرآن, تمدن دینی, امت, قوم, قریه, مدینه